آیا دیابت نوع دو ژنتیکی یا ارثی است؟

دیابت نوع دو چیست؟ چه عواملی باعث آن می شوند؟ مقاومت به انسولین چیست؟ ژنتیک و جهش های ژنتیکی چه نقشی در بروز آن دارند؟ چه ترفندهایی برای کاهش اثرات واریانت هایی که ما را مستعد ابتلا به دیابت نوع 2 می کنند در پیش گیریم؟

در مقاله پیش رو به پاسخ گویی به سوالات مطرح شده می پردازیم، مروری بر مهم ترین ژن های دخیل در افزایش ریسک ژنتیکی ابتلا به دیابت نوع دو خواهیم داشت و راهکارهایی برای رویایی با این خطر و کاهش احتمال ابتلا ارائه می دهیم.

دیابت نوع دو چیست:

قبل از مطالعه به مقاله زیر مراجعه کنید:

چطور با انجام تست ژنتیک از دیابت فرار کردم!

زمانی که صحبت از دیابت نوع 2 به میان می آید، معمولا افراد تصویر شخصی را به خاطر می آورند که با اشتها در حال خوردن دونات و نوشیدنی های شیرین است. در حالی که رژیم غذایی تاثیر قطعی در خطر ابتلا به دیابت دارد، اما همه کسانی که نوشابه و دونات می خورند به دیابت مبتلا نمی شوند. دیابت نوع2 بیماری است که با سطح بالای قندخون شناخته می شود. در این فرم دیابت، بدن تولید و استفاده صحیح و مناسب انسولین را متوقف می کند. انسولین هورمونی است که در پانکراس تولید می شود و به تنظیم قند خون کمک می کند. انسولین میزان گلوکزی(یک نوع قند است) که از خون به سلول ها می رسد و به عنوان منبع انرژی استفاده می شود را کنترل می کند. زمانی که سطوح قند خون بالا هستند( مثلا بعد از صرف یک وعده غذایی)، پانکراس انسولین را آزاد می کند تا گلوکز اضافی را به سلول ها برده و سطوح قندخون را کاهش دهد. مقاومت به انسولین می تواند مقدمه ای جهت ابتلا به دیابت نوع 2 باشد. مقاومت به انسولین به حالتی گفته می شود که طی آن سلول های بدن انسولین را به صورت درست و کارا استفاده نمی کنند. با پیشرفت این وضعیت و افزایش مقاومت، مقادیر بیشتری از انسولین برای حفظ سطوح نرمال قندخون نیاز است. در این حالت، بدن برای پاسخ گویی به این نیاز رو به افزایش، تولید انسولین در سلول های بتا پانکراس را افزایش می دهد. در طی زمان، سلول های بتا توانایی خود برای پاسخ به تغییران قندخون را از دست می دهند و بدن با کمبود انسولین مواجه می شود وکاهش قندخون به درستی اتفاق نمی افتد. افزایش مقاومت به انسولین با افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 رابطه مستقیم دارد. دیابت نوع دو می تواند در هر سنی بروز کند ولی معمولا در سنین بالا بروز می کند و علائم و نشانه های آن در طی سال ها توسعه پیدا می کنند. اگر سطوح قندخون در دیابت نوع دو به وسیله داروها و رژیم ها کنترل نشوند، مشکلات مزمن و بلندمدتی نظیر مشکلات قلبی، آسیب به سیستم عصبی، کلیه و چشم ها بروز می کنند.

چه ژن هایی میتوانند باعث دیابت شوند:

دیابت یک بیماری چندعاملی است و هر دو دسته عوامل ژنتیکی و محیطی اثرگذار هستند. مطالعات بر روی دوقلوها سهم ژنتیک در دیابت نوع دو را حدود 70-46 درصد ارزیابی می کند. بنابراین، پیش زمینه ژنتیکی در کنار انتخاب های غذایی ناسالم نقش بسیار مهمی در افزایش ریسک ابتلا بازی می کند.

هر فردی که سابقه خانوادگی دیابت نوع2 دارد، مبتلا به دیابت نمی شود اما داشتن والد یا خواهر و برادر دیابتی ریسک ابتلا فرد را افزایش می دهد. محققان وجود جهش در ژن های خاصی را به ریسک بیشتر ابتلا به دیابت مرتبط می دانند. معمولا این ژن ها در تولید گلوکز، تولید و تنظیم انسولین و ارزیابی بدن از سطوح گلوکز خود دخیل هستند. معمولا افراد دیابتی یک یا تعداد بیشتری از این جهش ها را دارا هستند. هر کدام از این جهش ها تاثیر اندکی در افزایش ریسک ابتلا به دیابت دارند اما تجمع این جهش ها و اثرات آن ها بر یکدیگر اثر قابل ملاحظه ای در افزایش ریسک ابتلا دارد.

1. ژن MTNR1B : زمان بندی کردن خوردن

ژن MTNR1B به عنوان یکی از ژن های دخیل در ریسک ابتلا به دیابت شناخته شده است. تاثیر این ژن در رابطه با این که چه موادغذایی می خورید نیست، بلکه مربوط به زمان مصرف موادغذایی است. این ژن رسپتور ملاتونین را کد می کند و محققان بر این باور هستند که یک واریانت ژنتیکی آن با ریسک افزایش یافته دیابت در ارتباط است. مطالعات نشان دادند که این ریسک افزایش یافته بیشتر در مورد افرادی است که شب ها دیرهنگام، زمانی که سطح ملاتونین بالا است، مشغول خوردن هستند.

ترفند و راهکارهایی برای افراد دارای جهش ژنتیکی دیابت:

• شام را زودتر بخورید: در مطالعه ای جدید، تفاوت کنترل گلوکز در دو گروه بررسی شد. گروه اول افرادی بودند که شام را زود صرف می کردند (حداقل 4 ساعت قبل از خواب) و گروه دوم افرادی بودند که شام را دیر می خوردند (1 ساعت قبل از خواب). نتایج این مطالعه نشان می داد که پاسخ های بدن در تنظیم گلوکز خون در افرادی که شام زود می خوردند، بهتر بوده است.
• صبحانه را خیلی زود نخورید: در طی یک مطالعه مشخص شد مدت زمان تولید ملاتونین در بدن افرادی که الل G را برای این ژن دارند، بیشتر است و تا ساعات صبح به طول می انجامد(41 دقیقه). این احتمال وجود دارد که صبح زود بیدار شدن و بلافاصله صبحانه خوردن برای افراد دارای این واریانت ژنتیکی مناسب نباشد.

به طور کلی داشتن محدودیت زمانی برای غذا خوردن از اهمیت برخوردار است. سعی کنید شام را زود صرف کنید و صبح ها بلافاصله پس از بیداری صبحانه میل نکنید. این کار مزایایی برای سلامتی دارد که در کتاب “کد شبانه روزی” به آن پرداخته شده است.

2. ژن TCF7L2 : عملکرد سلول های بتا

این ژن توانایی فعال سازی ژن های بسیاری را دارد که در دیابت نوع2 درگیر هستند مثل ژن GLP1 . واریانت های ژنتیکی برای ژن TCF7L2 شناخته شده اند که با عملکرد کاهش یافته یا ناقص سلول های بتا در ارتباط هستند. سلول های بتا دسته ای از سلول ها در پانکراس هستند که انسولین آزاد می کنند.

تحقیقات نیز نشان می دهند در افراد مبتلا به مقاومت به انسولین و اختلال در تحمل گلوکز، عملکرد ژن TCF7L2 کاهش یافته است.

راهکارها و ترفندهایی برای افراد دارای جهش ژنتیکی دیابت:

• شاخص قندخون مهم است: نتایج یک مطالعه نشان داد افراد دارای واریانت های خاصی از این ژن در صورت داشتن رژیم غذایی با شاخص قندخون بالا، ریسک بسیار بالاتری برای ابتلا به دیابت دارند(تقریبا دو برابر). در Glycemic index chart می توانید شاخص قندی غذاهای معمول را ببینید. این نکته را در نظر داشته باشید که بدن افراد مختلف واکنش های مختلفی به یک غذا دارند.
• اهمیت فیبر تغذیه ای: بررسی های متعدد نشان داده اند دریافت فیبر غذایی بالاتر ریسک دیابت را در افراد دارای الل های ریسک دار و پرخطر کمتر می کند. فیبر ناشی از کربوهیدرات های تصفیه نشده نسبت به کربوهیدرات های تصفیه شده گزینه مناسب تری در رژیم غذایی است و مزایایی به دنبال دارد.

• مصرف کورکومین: کورکومین یک ماده شیمیایی موثره موجود در زردچوبه است. یک مطالعه انجام شده بر روی حیوانات آزمایشگاهی نشان داد که کورکومین سبب تحریک ژن TCF7L2 می شود. شما می توانید با مصرف زردچوبه در غذا از این ماده بهره مند شوید.
• گزینه های دارویی: نتایج یک مطالعه نشان داد افرادی که واریانت های خاصی از ژن TCF7L2 را حمل می کنند به دسته ای از داروهای دیابت تحت عنوان سولفونیل اوره به خوبی جواب نمی دهند. اگر داروهای دیابتی که مصرف می کنید اثرگذار نیستند، لازم است با پزشک خود مشورت کنید.

3. ژن IRS1: مقاومت به انسولین و تولید انسولین بیشتر دیابت

واریانت هایی از ژن IRS1  به ریسک افزایش یافته دیابت نوع 2 از طریق مقاومت به انسولین و تولید بالای انسولین ارتباط داده شده اند. ژن IRS1 یک پروتئین کلیدی را در مسیر سیگنالی آغاز شده به وسیله انسولین، کد می کند. حاملین الل های T/T این ژن ریسک ژنتیکی پایینی جهت ابتلا به دیابت نوع 2 دارند.

راهکار و ترفند هایی برای افراد دارای جهش های پرخطر این ژن: دیابت

• دریافت ویتامین D کافی: سطوح بالای ویتامین دی ریسک ابتلا به دیابت نوع دو را در افراد دارای واریانت های پرخطر این ژن کاهش می دهد. نور خورشید بهترین منبع ویتامین دی است. با دادن یک آزمایش ساده می توانید میزان ویتامین دی خود را بسنجید و در صورت لزوم تغییراتی در رژیم غذایی خود ایجاد کنید و یا به استفاده از مکمل های ویتامین دی روی بیاورید. به طور کلی ترکیب ویتامین های K2 و D3 خوب است اما اگر از داروهای رقیق کننده خون استفاده می کنید از تداخلات آن اگاه باشید.

• رژیم های کاهش وزن: در صورتی که واریانت پرخطر این ژن را دارید و برای جلوگیری از دیابت نوع دو قصد کاهش وزن دارید بهتر است بدانید در طی یک مطالعه انجام شده بر روی انواع مختلف رژیم های غذایی، مشخص شد که یک رژیم غذایی کم چرب( دارای مقدار زیادی کربوهیدرات تصفیه نشده و فیبر) برای افراد دارای ژنوتیپC/C بسیار مناسب است ولی برای افراد دارای ژنوتیپC/T یا T/T چندان کارا نیست. سعی کنید یک رژیم غذایی متعادل داشته باشید و خودتان وعده های غذایی مصرفی را آماده کنید و انتخاب های مغذی داشته باشید.

4. ژن PPARG

ژن PPARG کدکننده پروتئینی است که در بیان سایر ژن ها نظیر ژن های دخیل در تولید چربی و انرژی مهم است. این ژن در تنظیم ذخیره چربی و تنظیم مقاومت به انسولین نقش دارد. جهش هایی که منجر به از دست رفتن عملکرد ژن PPARG می شوند، ریسک ابتلا به دیابت را افزایش می دهند.

ترفندهایی برای افراد دارای این واریانت ها:

• ورزش: افرادی که دارای الل G این ژن هستند و مشکلاتی در زمینه سطوح بالای گلوکز و خطر ابتلا به دیابت دارند، می توانند با ورزش کردن به افزایش تحمل گلوکز خود کمک کنند و از اثرات مفید ورزش بر سبک زندگی خود بهره مند شوند. سعی کنید روزانه تحرک فیزیکی داشته باشید برای مثال وسیله نقلیه خود را دورتر از مقصد پارک کنید و کمی پیاده روی کنید و به مرور زمان تمرینات وزنه برداری سبک را نیز اضافه کنید. قبل از شروع یک روتین ورزشی با پزشک خود مشورت کنید تا یک برنامه خوب و متناسب با نیازهای خود داشته باشید. تست های ژنتیکی می توانند استعداد ورزشی شما را بررسی کنند و با آنالیز ورزشی بدن شما، پاسخ بدن به تمرینات ورزشی مختلف را پیش بینی کنند. تست ژنتیکی ورزش و تندرستی مای ژن به شما کمک می کند ویژگی‌های ورزشی منحصربه‌فرد خودتان را بدانید، کشف کنید که چه‌ تمریناتی و با چه شدتی بهترین سازگاری را با ساختار بدن شما دارد و با عملکرد ورزشی بهتر ضمن کاهش احتمال آسیب دیدگی به اهداف خود از ورزش کردن دست یابید.

5. ژن ABCC8 : این ژن در تنظیم انسولین نقش دارد.
6. ژن GLUT2: این ژن در انتقال گلوکز به پانکراس نقش دارد.
7. ژن GCGR : این ژن هورمونی تولید می کند که در تنظیم گلوکز نقش دارد.

   

چطور می توانید از این اطلاعات استفاده کنید؟

سطوح گلوکز خون بالا می تواند در نتیجه عوامل مختلف ایجاد شود. واریانت های ژنتیکی مختلفی می توانند استعداد ژنتیکی شما برای ابتلا به دیابت نوع دو را افزایش دهند. با دانستن این که چه واریانت های ژنتیکی حمل می کنید، می توانید بفهمید که احتمالا کدام مسیرهای متابولیسمی باعث سطح گلوکز خون بالا در شما می شوند. این اطلاعات می تواند به شما کمک کند تا راهکارهایی که برای مدیریت کردن یا معکوس کردن دیابت نوع2 دارید را شخصی سازی کنید. اگر شما مبتلا به دیابت نیستید، فهمیدن پیش زمینه و استعداد ژنتیکی می تواند به شما کمک کند تا مسیرهای متابولیسمی مناسبی را جهت جلوگیری از سطوح گلوکز خون بالا هدف قرار دهید و سلامت خود را تا حدودی تضمین کنید. با دانستن ضعف های ژنتیکی خود می توانید مسیرهایی که این ژن ها در آن ها دخیل هستند را هدف قرار دهید و با تمرکز بیشتر بر آن ها، حداکثر استفاده و فایده را در جهت حفظ سلامتی خود ببرید.

 با انجام تست های ژنتیکی مای ژن می توانید جهش در ژن های مرتبط با دیابت را بررسی کنید. تست تغذیه و سلامتی مای ژن با بررسی بیش از 26 ژن شاخص، نحوه پاسخ گویی بدن به مواد غذایی مختلف و استعداد ژنتیکی شما در مقاومت به انسولین را ارزیابی می کند و رژیم غذایی متناسب با ژن هایتان را پیشنهاد می دهد.

منابع:

https://www.geneticlifehacks.com/decrease-your-risk-of-diabetes-using-genetics/#MTNR1B_gene_Timing_of_Eating

https://www.healthline.com/health/type-2-diabetes/genetics

https://medlineplus.gov/genetics/condition/type-2-diabetes/