رمزگشایی عوامل ژنتیکی تاثیر گذار بر روی ام اس

نویسنده: علیرضا شریفی

شاید شما هم اسم بیماری ام اس را شنیده باشید. ام اس بیماری ای است که موجب التهاب در نورون ها و تخریب میلین ها میشود. در این بیماری، سیستم ایمنی خود بدن شروع به تخریب میلین های اطراف نورون های عصبی میکند. میلین ها پوشش هایی هستند که سلول های عصبی را دربر گرفته و نقش مهمی در محافظت از آنان و کمک به عملکرد آنان دارند.

شاید برای شما هم سوال باشد که چرا برخی افراد مبتلا به ام اس میشوند و برخی دیگر نه. باید بگوییم جواب این سوال هنوز به طور دقیق معلوم نیست ولی استعداد ابتلا به ام اس وابسته به یک سری از ژن هاست که مربوط به سیستم ایمنی، التهاب، ریتم های شبانه روزی و چاقی میشوند. همچنین سبک زندگی و شرایط محیطی نقش بسیار مهمی در ابتلای فرد به ام اس ایفا میکنند. فهمیدن عوامل تاثیر گذار ممکن است به افراد مبتلا به ام اس کمک کند تا کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشند.

در سال ۲۰۱۶ بیش از ۲ میلیون ابتلا به ام اس در دنیا شناسایی شد. ام اس در آمریکا، اروپا و استرالیا بیشتر از کشور های آفریقای و اقیانوسیه شایع است. شیوع این بیماری در آمریکا و اروپا در حدود ۱ درصد از بزرگسالان و در کشور های در حال توسعه کمتر از ۰.۲ درصد است. این بیماری شامل تغییرات در سیستم ایمنی بدن است و موجب تخریب سلول های مغزی میشود که سبب مشکلات حرکتی، مشکلات حسی و حتی تفکر میشود. اما خوب است بدانید در بسیاری از موارد میشود علائم بیماری را متوقف کرد.

ام اس چگونه تشخیص داده میشود؟

مهم ترین علائم ام اس عبارتند از:

خستگی مفرط
بی حسی و سوزن سوزن شدن
اسپاسم عضلانی، سفتی و درد
مشکلات در راه رفتن و سرگیجه
مشکلات بینایی و شنوایی
مشکلات در تکلم و جویدن
مشکلات مثانه، روده یا مشکلات جنسی
مشکلات شناختی و روانی
سردرد
تشنج

البته باید توجه داشت این علائم به تنهایی برای تشخیص نهایی ام اس کافی نیستند. به علاوه، هیچ تست خون مشخصی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد. برای همین تشخیص آن ممکن است در مواقعی با ابهام و دشواری مواجه باشد و با بیماری های دیگری اشتباه گرفته شود. برای تشخیص دقیق تر ام اس، ممکن است پزشک دستور تست MRI بدهد که میتواند ضایعات مغز و نخاع را شناسایی کند. در برخی موارد ممکن است پزشک دستور نمونه برداری از مایع مغزی نخاعی را بدهد. در افراد مبتلا به ام اس به طور میانگین مقدار بیشتری آنتی بادی igG در مایع نخاعی وجود دارد.

انواع ام اس

انواع ام اس به طور کلی به سه دسته تقسیم میشوند:

عود کننده و فروکش کننده(RRMS): در حدود ۸تا۹ نفر از ۱۰ نفر مبتلا به ام اس مربوط به این دسته هستند. این افراد در برخی مواقع دچار علائم میشوند که به دوره عود معروف است. این دوره میتواند بدون هشدار قبلی باشد ولی میتواند با برخی موارد مثل استرس در ارتباط باشد. در برخی موارد، این افراد در صورت دریافت اقدامات درمانی میتوانند تا سال ها بدون علامت بمانند. معمولا پس از چندین سال، در حدود دو سوم افراد مبتلا به این نوع ام اس، دچار نوع پیشرونده ثانویه میشوند.

پیشرونده اولیه(PPMS): تقریبا بین ۱تا۲ نفر از هر ۱۰ نفر مبتلا به ام اس مربوط به این نوع هستند. در این نوع ام اس، علائم به تدریج و معمولا به طور مرتب بدتر میشوند.

پیشرونده ثانویه(SPMS): این فرم معمولا پس از نوع عودکننده و فروکش کننده اتفاق می افتد و پس از شروع به طور منظم و تدریجی پیشرفت میکند.

فعال سازی سیستم ایمنی در ام اس

دو مرحله مهم برای تخریب سیستم عصبی در بیماری ام اس وجود دارد:

تخریب میلین نورون ها
تخریب نورون ها

در بیماران ام اس تست های خونی افزایش سلول های T helper 17 را نشان میدهند. این سلول های سایتوکاین های التهابی تولید میکنند. افزایش این سایتوکاین ها موجب باز شدن سد خونی مغزی میشود و موجب ورود بیشتر سلول های تولید کننده سایتوکاین های التهابی به مغز میشود. دلیل این فعال شدن بیش از حد هنوز به طور دقیق مشخص نیست.

عوامل خطرساز ام اس: ژن ها + عوامل محیطی

چه عاملی موجب میشود شخصی به ام اس مبتلا شود و شخص دیگر نه؟

پژوهشگران چندین فاکتور مهم را شناسایی کرده اند که نقش مهمی در احتمال ابتلای افراد به ام اس بازی میکنند:

فاکتور های ژنتیکی
سیگار کشیدن و چاقی
کمبود ویتامین D
ویروس اپشتین-بار(EBV)
میکروبیوم روده
و…

عوامل محیطی وسبک زندگی

علاوه بر عوامل ژنتیکی موثر در ام اس، سبک زندگی و عوامل محیطی نیز فاکتور های تعیین کننده ای هستند که در رابطه با ریسک ابتلا به ام اس شناسایی شده اند. برخی از مهم ترین عوامل محیطی در ادامه بررسی میشوند.

جنسیت

زنان بیش از ۲ برابر مردان شانس ابتلا به ام اس دارند. همچنین زنان در این بیماری، عود های بیشتری را نسبت به مردان تجربه میکنند. نظریاتی وجود دارد که هورمون استروژن ممکن است در این موضوع نقش داشته باشد اما پژوهش ها در این مورد هنوز نظر قطعی نداده اند.

ریتم های شبانه روزی

ریتم شبانه روزی برهم خورده با افزایش احتمال ابتلا به ام اس مرتبط است. پژوهش ها نشان میدهند کار کردن در شیفت های شب در سنین جوانی ریسک ابتلا به ام اس را افزایش میدهد.

ریتم شبانه روزی یک ریتم بدنی ۲۴ ساعته است که بسیاری از مکانیسم های سلولی بدن را مدیریت میکند.در حال حاضر میدانیم که ریتم شبانه روزی حدود ۴۰ درصد از فعالیت های سلولی ما را مدیریت میکند. این ریتم شبانه روزی همچنین فعالیت میتوکندری را نیز مدیریت میکند.

ملاتونین یکی از هورمون هایی است که تحت تاثیر ریتم شبانه روزی است. غده پینه آل در مغز، مقدار زیادی از ملاتونین را در شب تولید میکند. ملاتونین چیزی بیشتر از هورمون خواب است. این هورمون در تنظیم سیستم ایمنی بدن و مقابله با التهاب ها نقش دارد.

نشان داده شده است که در بیماران ام اس، ترشح ملاتونین با اختلال مواجه شده است. علاوه بر این، در مطالعات حیوانی نشان داده شده است که هورمون ملاتونین نقش مهمی در پیشگیری از ام اس دارد.

سیگار

یکی از اولین فاکتور های مرتبط با ابتلا به ام اس که شناسایی شد، سیگار کشیدن بود. در حدود ۲۰ درصد از مبتلایان به ام اس سیگار میکشند. سیگار کشیدن یکی از فاکتور های مهم برای ابتلا به بسیاری از بیماری ها است زیرا که موجب افزایش استرس اکسیداتیو میشود. اگر میخواهید درمورد استرس اکسیداتیو بیشتر بدانید به این مقاله نوشته شده در سایت مای ژن مراجعه کنید: https://mygene.ir/استرس-اکسیداتیو/

ویروس اپشتین-بار (EBV)

این ویروس یک ویروس فراگیر است و در حدود ۹۰ درصد افراد وجود دارد. اگر در سنین پایین با این ویروس مواجه شوید ممکن است موجب ابتلا به مونونوکلئوزعفونی شود. یک مطالعه که اخیرا بر روی کارکنان ارتش آمریکا انجام شده است، نشان داده است افرادی که قبلا با این ویروس در تماس بودند در حدود ۳۲ برابر شانس بیشتری برای ابتلا به ام اس، در مقایسه با افرادی که در معرض آن نبودند دارند.

ویروس هرپس انسانی ۶

ویروس دیگری که میتواند با ام اس در ارتباط باشد، ویروس هرپس انسانی ۶ (HHV-6) است. همانند اپشتین-بار، این ویروس نیز یک ویروس فراگیر است که بیشتر افراد در معرض آن بوده اند و در بدن خود دارند. برخی پژوهشگران معتقدند این ویروس نقش پاتوژنی در ابتلا به بیماری ام اس دارد.

کمبود ویتامین D

یکی از اولین مواردی که اپیدمیولوژیست ها در مورد ام اس گوشزد کردند، این بود که بیشتر افرادی که به ام اس تشخیص داده شدند، در مناطق شمالی زمین زندگی میکردند که نور آفتاب کمتری دریافت میکردند. این موضوع باعث شکل گیری یک نظریه شد که کمبود ویتامین D میتواند از عوامل تاثیر گذار در ابتلا به ام اس باشد. ویتامین D موجب تنظیم عملکرد برخی از ژن ها میشود. از جمله برخی ژن های دخیل در سیستم ایمنی. اگر ویتامین D پایینی دارید لازم است آن را جدی بگیرید. در مقاله ای که در سایت مای ژن نوشته شده است، درمورد فواید و اهمیت ویتامینD و همچنین راه های افزایش آن نوشته شده است: https://mygene.ir/ویتامین-مای-ژن/

میکروبیوم روده

میکروب هایی که در روده ما زندگی میکنند به روش های مختلف بر روی سیستم ایمنی ما اثر میگذارند. برخی از مطالعات به تفاوت میکروبیوم های روده در افراد مبتلا به ام اس و افراد نزدیک به آن ها که مبتلا به ام اس نبودند(مانند برادر یا خواهر دوقلو) اشاره کرده اند. پژوهش هایی نشان داده اند تغییرات وضعیت این میکروبیوم ها میتواند در وضعیت سلامت سیستم اعصاب مرکزی(مغز و نخاع) اثر گذار باشد. نه تنها در ام اس، بلکه در سایر بیماری های مغزی مانند آلزایمر، پارکینسون، سکته، افسردگی، اوتیسم و اسکیزوفرنی نیز شواهدی درمورد نقش آن ها وجود دارد.

چاقی

چاقی به روش های گوناگونی با ریسک ام اس در ارتباط است. چاقی نه تنها احتمال ابتلا به

ام اس را افزایش میدهد، بلکه اگر مبتلا به ام اس باشید موجب بدتر شدن وضعیت جسمانی شما و عود های بیشتر بیماری میشود. مطالعه ای در سال ۲۰۱۶ نشان داده است که اگر شاخص توده بدنی(BMI) شخص از ۲۵(اضافه وزن) به بیشتر از ۳۰(چاقی) برسد، ریسک ابتلا به

ام اس تا ۴۱ درصد افزایش میابد.

محاسبه آنلاین BMI

سن

ام اس ممکن است در هر سنی رخ دهد ولی عمده مبتلایان به آن در سنین ۲۰ تا ۴۰ سال هستند.

عوامل ژنتیکی موثر در ام اس

ژن ها به تنهایی موجب ابتلا به ام اس نمیشوند. ولی ژنتیک تفاوت بزرگی در مورد اینکه چه شخصی به ابتلا به ام اس مستعد تر است بازی میکند. در پژوهش هایی نشان داده شده است که اگر پدر و مادر یا اقوام نزدیک به ام اس مبتلا باشند، فرد مورد نظر شانس بیشتری برای ابتلا به ام اس دارد. مطالعه ای روی دوقلوها نشان داده است که هم ژنتیک و هم عوامل محیطی در ابتلا به بیماری ام اس موثر هستند. این مطالعه که روی دوقلو های همسان انجام شد، نشان داد تنها در ۳۰ تا ۳۵ درصد دوقلو ها، هردو نفر به ام اس مبتلا هستند. این موضوع اثر عوامل محیطی بر ابتلا به ام اس را نشان میدهد.

تاکنون پژوهشگران بیش از ۲۰۰ ژن موثر در افزایش احتمال ابتلا به ام اس را شناسایی کرده اند. و بیشتر افرادی که این ژن هارا داشته باشند دچار این بیماری نمیشوند زیرا فاکتور های محیطی و سبک زندگی نیز اهمیت فراوانی دارند. بسیاری از این ژن های کشف شده در زمینه سیستم ایمنی فعالیت میکنند. برخی نیز با سطح ویتامین D مرتبط هستند. جالب است بدانید بعضی ژن ها موجب چاقی میشوند. در پژوهشی نشان داده شد، افرادی که برخی از این ژن هارا دارند و شاخص توده بدنی(BMI) بالاتری دارند، شانس بیشتری برای ابتلا به ام اس دارند. این موضوع همچنین رابطه بین چاقی و ام اس که درمورد آن قبلا صحبت شد را پشتیبانی میکند.

مطالعه ژن های موثر در ام اس از این رو اهمیت دارد که میتوانیم از ریشه، این بیماری و عوامل موثر بر آن را بفهمیم و نه تنها قادر به از بین بردن علائم آن باشیم، بلکه بتوانیم از آن پیشگیری کنیم.

سخن آخر

اگر در خانواده و اقوام خود افراد مبتلا به ام اس دارید، واجب است بیشتر از دیگران به سبک زندگی خودتان توجه کنید. فراموش نکنید ما نمیتوانیم ژن های خود را تغییر دهیم ولی سبک زندگی قابل تغییر است. چاقی، کم تحرکی، سیگار کشیدن و بقیه مواردی که در این مطلب ذکر شد از عوامل مهمی هستند که میتوانند بر روی شانس ابتلا به ام اس تاثیر داشته باشند. اگر میخواهید به طور موثر تری وزن خود را در سطح ایده آل نگه دارید و تغذیه متناسب با شرایط ژنتیکی و جسمانی خودتان داشته باشید، تست ژنتیکی تغذیه و سلامتی مای ژن میتواند به شما کمک کند. این تست با بررسی بیش از ۲۶ ژن شما، به شما خواهد گفت بدنتان چه پاسخی به مواد غذایی مختلف نشان میدهد و بهترین رویکرد برای کاهش وزن شما چیست. همچنین با انجام این تست میتوانید با مشورت متخصصین تغذیه، رژیم غذایی مخصوص به خودتان را طراحی کنید.

برای اطلاعات بیشتر میتوانید به صفحه زیر مراجعه کنید.

آشنایی با تست ژنتیکی تغذیه و سلامتی