ناباروری مردان: علل، علائم، و درمان‌ها

ناباروری مردان چیست؟

ناباروری مردان به ناتوانی یک مرد در بارور کردن زن پس از یک سال رابطه جنسی منظم و بدون محافظت اشاره دارد. این مشکل می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود، از جمله تولید ضعیف اسپرم، اختلال در عملکرد اسپرم یا وجود انسدادهایی که مانع از انتقال اسپرم می‌شوند.

علائم ناباروری مردان

مهم‌ترین نشانه ناباروری در مردان، عدم توانایی زوجین در بارداری پس از یک سال تلاش است. با این حال، سایر علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تعداد یا غلظت کم اسپرم:  تجزیه و تحلیل مایع منی می‌تواند مشکلات مرتبط با کیفیت، کمیت و حرکت اسپرم را نشان دهد.
• اختلالات جنسی:  مشکلاتی مانند اختلال نعوظ، کاهش میل جنسی یا مشکلات در انزال.
• درد یا تورم در بیضه‌ها:  ممکن است نشان‌دهنده مشکلاتی مانند واریکوسل باشد.
• عدم تعادل هورمونی:  کاهش رشد موهای صورت یا بدن می‌تواند نشانه‌ای از عدم تعادل هورمونی باشد.

علل ناباروری مردان

الف) علل پزشکی

• واریکوسل:  یک وضعیت شایع که با بزرگ شدن وریدهای کیسه بیضه همراه است و می‌تواند باعث افزایش دمای بیضه و کاهش تولید و کیفیت اسپرم شود. خوشبختانه، این یکی از قابل درمان‌ترین علل ناباروری مردان است.
• شرایط ژنتیکی:  اختلالاتی مانند AZF (عامل آزواسپرمی) که به دلیل نقص‌های ژنتیکی در کروموزوم Y باعث عدم وجود اسپرم در مایع منی می‌شوند. این شرایط معمولاً به روش‌های تشخیصی پیشرفته نیاز دارند.
• عفونت‌ها:  برخی عفونت‌ها مانند عفونت‌های منتقله از راه جنسی می‌توانند بر تولید یا سلامت اسپرم تأثیر منفی بگذارند.
• عدم تعادل هورمونی:  غدد هیپوتالاموس، هیپوفیز، تیروئید و آدرنال نقش حیاتی در تنظیم تستوسترون و تولید اسپرم دارند. هرگونه اختلال در این سیستم می‌تواند به ناباروری منجر شود.
• مشکلات انزال:  انزال معکوس که در آن مایع منی به جای خروج از آلت تناسلی به مثانه بازمی‌گردد، نیز می‌تواند یکی از عوامل باشد.

ب) عوامل محیطی و سبک زندگی

1. قرارگیری در معرض سموم:  تماس طولانی‌مدت با فلزات سنگین، مواد شیمیایی، آفت‌کش‌ها و دیگر سموم محیطی می‌تواند به تولید و عملکرد اسپرم آسیب برساند.
2. چاقی:  چربی بیش از حد بدن می‌تواند تعادل هورمونی را بر هم زده و منجر به کاهش تعداد و حرکت اسپرم شود.
3. سوءمصرف مواد:  مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر به کاهش تولید و کیفیت اسپرم مرتبط است.
4. رژیم غذایی و تغذیه:  مصرف غذاهای فرآوری‌شده و کاهش دریافت آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند بر سلامت اسپرم تأثیر بگذارد.
5. دمای بالا:  قرارگیری مکرر بیضه‌ها در معرض دماهای بالا مانند سونا یا حمام‌های داغ می‌تواند به تولید اسپرم آسیب برساند.
6. مکمل‌ها و داروهای بدنسازی:  می‌توانند اثرات متعددی بر ناباروری مردان داشته باشند.
7. حساسیت به گلوتن:  تحقیقات نشان داده‌اند که مردان مبتلا به حساسیت به گلوتن اغلب با مشکلاتی مانند کاهش تعداد و حرکت اسپرم و عدم تعادل هورمونی روبرو هستند. در این افراد، مقاومت بافتی نسبت به تستوسترون و افزایش سطح هورمون LH مشاهده می‌شود. پس از تشخیص این حساسیت و آغاز رژیم غذایی بدون گلوتن، بهبود در کیفیت اسپرم و تنظیم سطوح هورمونی دیده شده است. بنابراین، بررسی حساسیت به گلوتن، با تست تغذیه “مای ژن” که می‌تواند این حساسیت را نشان دهد، در مردان با ناباروری غیرقابل توضیح مفید خواهد بود.

چگونه مکمل‌ها و داروهای بدنسازی بر ناباروری مردان تأثیر می‌گذارند

مکمل‌ها و داروهای بدنسازی می‌توانند تأثیرات قابل توجهی بر باروری مردان داشته باشند، به ویژه اگر به شکل نادرست یا بیش از حد مصرف شوند. برخی از این تأثیرات عبارتند از:

• استروئیدهای آنابولیک:  کاهش تولید طبیعی تستوسترون، کاهش تعداد و کیفیت اسپرم و احتمال بروز ناباروری طولانی‌مدت.
• هورمون رشد انسانی (HGH):  اختلال در تعادل هورمونی و احتمال تأثیر بر تولید اسپرم.
• مکمل‌های پروتئینی:  در صورت مصرف بیش از حد می‌تواند منجر به عدم تعادل مواد مغذی شود؛ برخی از آنها نیز ممکن است حاوی آلاینده‌هایی باشند که به سلامت اسپرم آسیب می‌رسانند.
• کراتین:  در مصرف متعادل بی‌خطر است، اما مصرف زیاد آن ممکن است منجر به کم‌آبی بدن و در نتیجه تأثیر منفی بر سلامت باروری شود.
• مکمل‌های قبل از تمرین:  حاوی محرک‌هایی هستند که در صورت مصرف بیش از حد می‌توانند بر حرکت اسپرم و سطح هورمون‌ها تأثیر بگذارند.
• SARM‌ها: به کاهش تولید طبیعی تستوسترون و مشکلات در تولید اسپرم کمک می کنند.
• پروهورمون‌ها:  مشابه استروئیدهای آنابولیک عمل کرده و تولید طبیعی هورمون‌ها را سرکوب می‌کنند.
• مکمل‌های کاهش وزن: حاوی محرک‌هایی هستند که می‌توانند منجر به عدم تعادل هورمونی و کاهش کیفیت اسپرم شوند.

تشخیص ناباروری مردان

تشخیص ناباروری مردان معمولاً شامل مراحل زیر است:

• تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی: یک متخصص اورولوژی تاریخچه تولیدمثل، شرایط سلامتی بیمار را ارزیابی کرده و معاینه فیزیکی انجام می‌دهد.
• آنالیز مایع منی: این آزمایش رایج‌ترین تستی است که تعداد، حرکت، شکل و سایر پارامترهای اسپرم را اندازه‌گیری می‌کند. اغلب چندین آزمایش برای دقت بیشتر مورد نیاز است.
• آزمایش‌های هورمونی: آزمایش خون برای شناسایی عدم تعادل هورمونی که ممکن است بر تولید اسپرم تأثیر بگذارد.
• آزمایش‌های ژنتیکی:  در موارد ناباروری خاص و نیز مشکوک بودن به AZF انجام می‌شود و به شناسایی ناهنجاری‌های کروموزومی کمک می‌کند. آزمایش های ژنتیکی مربوط به ناباروری مردان در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی دکتر زینلی انجام می‌شود.

تماس با آزمایشگاه دکتر زینلی 02188939140

• آزمایش‌های تصویربرداری: سونوگرافی می‌تواند مشکلات اندام‌های تولیدمثل مانند واریکوسل را تشخیص دهد.

جدیدترین گزینه‌های درمان ناباروری مردان

الف) درمان‌های واریکوسل

1. واریکوسلکتومی میکروجراحی:  جدیدترین روش جراحی برای درمان واریکوسل که در آن وریدهایی که باعث افزایش دمای بیضه می‌شوند، بسته می‌شوند تا تولید و کیفیت اسپرم بهبود یابد.
2. آمبولیزاسیون:  یک روش کمتر تهاجمی است که با استفاده از یک کاتر جریان خون به مویرگ های آسیب‌دیده مسدود می‌شود و بدین ترتیب واریکوسل کاهش یافته و باروری بهبود می‌یابد.

ب) درمان‌های آزواسپرمی (AZF)

• برای مردانی که دچار حذف‌های AZFa یا AZFb هستند:در حال حاضر درمان موثری برای بازگرداندن تولید طبیعی اسپرم وجود ندارد. این نوع حذف‌ها معمولاً با عدم وجود کامل اسپرم همراه هستند، بنابراین اغلب اهدای اسپرم توصیه می‌شود.
• در مورد حذف‌های AZFc: وضعیت تا حدودی بهتر است. در حالی که تولید اسپرم هنوز مختل است، روش Micro-TESE (استخراج اسپرم میکروجراحی از بیضه) می‌تواند در برخی موارد اسپرم زنده را استخراج کند. با این حال، مردانی که دارای حذف‌های AZFc هستند ممکن است این مشکل ژنتیکی را به فرزندان مرد خود منتقل کنند.
• مشاوره ژنتیک: برای بیمارانی که ناباروری مرتبط با AZF دارند، مشاوره ژنتیک بسیار مهم است.

ج) جدیدترین تکنولوژی‌های کمک به تولیدمثل (ART)

1. ICSI : تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمک، یک روش است که در آن یک اسپرم به طور مستقیم به داخل یک تخمک تزریق می‌شود، حتی در مواردی که تعداد اسپرم بسیار کم یا حرکت اسپرم ضعیف باشد.
2. ROSI : یک تکنیک جدید است که در مواردی استفاده می‌شود که توسعه اسپرم متوقف شده است. سلول‌های اسپرم نابالغ که به عنوان اسپرمید شناخته می‌شوند، استخراج و به تخمک تزریق می‌شوند تا باروری انجام شود.
3. سلول‌های بنیادی: تحقیقاتی در حال انجام است که به استفاده از سلول‌های بنیادی برای تولید اسپرم جدید در موارد ناباروری شدید مردان می‌پردازد. با این حال، این روش هنوز در مراحل آزمایشی است.
4. IUI: تلقیح داخل رحمی روشی است که در آن اسپرم به طور مستقیم درون رحم تزریق می‌شود تا احتمال بارداری افزایش یابد. این روش در زمان تخمک‌گذاری انجام می‌شود تا احتمال برخورد اسپرم با تخمک و در نتیجه بارداری افزایش یابد. IUI معمولاً برای افرادی که با مشکلاتی مانند کاهش تعداد اسپرم، کاهش حرکت اسپرم، اختلالات تخمک‌گذاری، یا دلایل ناباروری غیرقابل توضیح مواجه هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
5. IVF: لقاح آزمایشگاهی روشی در درمان ناباروری است که در آن تخمک‌ها با روش پانکچر از تخمدان خانم خارج شده و در آزمایشگاه با اسپرم لقاح داده می‌شوند. پس از شکل‌گیری جنین و حدود یک هفته رشد آن در محیط آزمایشگاه، آن را به رحم زن منتقل می‌کنند تا بارداری صورت گیرد.

د) داروها و هورمون‌درمانی

• درمان جایگزینی هورمونی: برای برطرف کردن عدم تعادل هورمونی که ممکن است بر تولید اسپرم تأثیر بگذارد.
• کلومیفن سیترات: یک داروی خارج از برچسب است که برای افزایش تولید تستوسترون و بهبود تعداد اسپرم استفاده می‌شود.

ه) تغییرات سبک زندگی

کاهش وزن، بهبود رژیم غذایی، اجتناب از سموم محیطی و کاهش استرس نقش مهمی در افزایش باروری مردان دارد. علاوه بر روش‌های درمانی و داروها، بهبود رژیم غذایی و استفاده از مکمل‌های مناسب نقش بسزایی در درمان ناباروری دارد. بررسی‌های ژنتیکی با تست‌هایی مانند تست های ژنتیکی مای ژن می‌تواند به فرد در انتخاب بهترین مکمل‌های غذایی کمک کند، چرا که هر فرد براساس ساختار ژنتیکی خود ممکن است نیازهای تغذیه‌ای متفاوتی داشته باشد.

طب سنتی ایرانی برای ناباروری مردان

طب سنتی ایرانی روش‌های طبیعی و جامع مختلفی را برای درمان ناباروری مردان در بر می‌گیرد. برخی از روش‌های رایج عبارتند از:

1. داروهای گیاهی:
   • آنغوزه:  باور بر این است که این گیاه جریان خون را بهبود می‌بخشد، میل جنسی را افزایش داده و احتمالاً تولید اسپرم را تقویت می‌کند.
   • سیاه‌دانه:  به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی، برای بهبود کیفیت و حرکت اسپرم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
   • عسل و ژل رویال:  غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها بوده و برای افزایش سلامتی کلی، تعادل هورمونی و باروری در مردان توصیه می‌شود.
2. تغییرات رژیم غذایی:
   • غذاهای با طبع گرم: طب سنتی ایرانی توصیه می‌کند برای تقویت انرژی و سلامت اسپرم، غذاهایی با طبع گرم مانند خرما، انجیر، آجیل و سیر مصرف شود.
   • اجتناب از غذاهای با طبع سرد: مصرف زیاد غذاهای با طبع سرد (مانند دوغ، خیار و آب سرد) ممکن است باعث کاهش میل جنسی و کیفیت اسپرم شود.
3. تغییرات سبک زندگی:
   • ماساژ درمانی: ماساژ منظم با روغن‌های گیاهی (مانند روغن کنجد یا سیاه‌دانه) برای بهبود جریان خون به اندام‌های تولیدمثل استفاده می‌شود.
   • کاهش استرس: استرس به عنوان عامل مخرب برای سلامت اسپرم در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، روش‌های سنتی مانند تکنیک‌های آرامش‌بخش و دمنوش‌های گیاهی (مانند بابونه و سنبل‌الطیب) توصیه می‌شوند.
4. حجامت:
   • این روش شامل ایجاد مکش روی پوست با استفاده از لیوان‌ها است که باعث بهبود جریان خون و دفع سموم می‌شود. در برخی موارد برای تقویت جریان خون به اندام‌های تولیدمثل و بهبود باروری استفاده می‌شود.

طب سنتی چینی برای ناباروری مردان

طب سنتی چینی رویکردی جامع به ناباروری مردان دارد و بر بازگرداندن تعادل بدن و بهبود سلامتی کلی تمرکز دارد.

1. داروهای گیاهی:
   • جینسینگ: معمولاً برای افزایش استقامت، انرژی و بهبود عملکرد جنسی استفاده می‌شود. باور بر این است که جینسینگ تاثیر گرمازایی بر بدن دارد و جریان خون را بهبود می‌بخشد.
   • گیاه اپیمدیوم (علف بز شاخی): برای تقویت کلیه‌ها و افزایش تعداد و میل جنسی اسپرم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
   • گوجی بری: برای تقویت کبد و کلیه‌ها، بهبود کیفیت اسپرم و افزایش ایمنی بدن استفاده می‌شود.
2. طب سوزنی:
   • طب سوزنی برای بهبود جریان خون به اندام‌های تولیدمثل، تعادل سطح هورمون‌ها و کاهش استرس استفاده می‌شود.
3. تغذیه و تغییرات سبک زندگی:
   • رژیم متعادل: رژیمی با تمرکز بر غذاهای گرم و مقوی مانند گوشت، زنجبیل، سیر و سبزیجات برگ‌دار سبز برای تقویت انرژی توصیه می‌شود.
   • مدیریت استرس: در طب سنتی چینی، استرس به عنوان مانعی برای جریان انرژی در نظر گرفته می‌شود. روش‌هایی مانند تای‌چی، چی‌گونگ و مدیتیشن برای آرامش ذهن و بهبود سلامت تولیدمثل استفاده می‌شوند.
   • تمرینات چی‌گونگ: شامل کنترل تنفس، مدیتیشن، و حرکات فیزیکی برای تنظیم انرژی بدن (چی) است. این تمرینات به بهبود گردش خون، کاهش استرس و تعادل انرژی داخلی کمک می‌کنند که می‌تواند در مدیریت ناباروری مؤثر باشد.

اهدای اسپرم و نقش آن در ناباروری مردان

1. • برای مردانی که با ناباروری بدون درمان مواجه هستند و امکان بارداری طبیعی وجود ندارد، اهدای اسپرم یک گزینه جایگزین مناسب است. بانک‌های اسپرم، اهداکنندگان را از نظر تاریخچه پزشکی، شرایط ژنتیکی و بیماری‌های عفونی غربالگری می‌کنند تا از اسپرم سالم و قابل استفاده در تکنیک‌های کمک به باروری اطمینان حاصل شود.

 اسپرم اهداشده می‌تواند برای تلقیح داخل رحمی (IUI) یا لقاح آزمایشگاهی (IVF) همراه با تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمک (ICSI) استفاده شود، که به نیازهای خاص هر زوج بستگی دارد.

1. • ملاحظات اخلاقی: بحث در مورد اهمیت رضایت آگاهانه، حفظ حریم خصوصی و مسائل قانونی و احساسی مرتبط با اهدای اسپرم مهم است.

پیشگیری از ناباروری مردان

1. • رژیم غذایی، ورزش و اجتناب از سموم: همانطور که پیش‌تر ذکر شد، اتخاذ یک سبک زندگی سالم می‌تواند تأثیرات مثبت قابل توجهی بر باروری داشته باشد. برای داشتن بهترین سبک زندگی می‌توانید به “مای ژن” مراجعه کنید و با توجه به ژنتیک خود، مناسب‌ترین برنامه غذایی و ورزشی را دریافت کنید.
   • چکاپ‌های منظم پزشکی: تشخیص زودهنگام مشکلاتی مانند واریکوسل می‌تواند از مشکلات طولانی‌مدت باروری جلوگیری کند.

بهترین مکمل‌های مبتنی بر مطالعات علمی برای افزایش باروری مردان

1. • کوآنزیم Q10(CoQ10): بهبود حرکت و تعداد اسپرم؛ 100-300 میلی‌گرم در روز.
   • ال-کارنیتین: بهبود حرکت اسپرم؛ 2000-3000 میلی‌گرم در روز.
   • اسیدهای چرب امگا-3: پشتیبانی از سیالیت غشای اسپرم؛ 1000-2000 میلی‌گرم از EPA و DHA در  روز.
   • زینک: افزایش تستوسترون و کیفیت اسپرم؛ 15-30 میلی‌گرم در روز.
   • اسید فولیک: مرتبط با بهبود کیفیت اسپرم؛ 400-800 میکروگرم در روز.
   • ویتامینC: آنتی‌اکسیدانی که از DNA اسپرم محافظت می‌کند؛ 500-1000 میلی‌گرم در روز.
   • ویتامینE: با ویتامین C همکاری کرده و حرکت اسپرم را بهبود می‌بخشد؛ 200-400 واحد در روز.
   • سلنیوم: ضروری برای توسعه اسپرم؛ 55-200 میکروگرم در روز.
   • اشواگاندا: بهبود تستوسترون و تعداد اسپرم؛ 600-1000 میلی‌گرم در روز.
   • دی-آسپارتیک اسید: افزایش تستوسترون و کیفیت اسپرم؛ 2000-3000 میلی‌گرم در روز.

نتیجه‌گیری
ناباروری در مردان می‌تواند به دلایل متعددی از جمله مشکلات پزشکی مانند واریکوسل و AZF تا عوامل مرتبط با سبک زندگی و محیط ایجاد شود. امروزه با جدیدترین روش‌های درمانی، از جمله تکنولوژی‌های کمک به باروری (ART) و روش‌های جراحی، امیدهای تازه‌ای برای زوج‌هایی که با ناباروری دست و پنجه نرم می‌کنند، به وجود آمده است. اهدای اسپرم نیز گزینه مناسبی برای کسانی است که قادر به بارداری طبیعی نیستند. با درک علل ناباروری، تشخیص به‌موقع و بررسی روش‌های درمانی مختلف، بسیاری از مردان می‌توانند شانس خود را برای پدر شدن افزایش دهند.

منابع:

https://www.mayoclinic.org/
https://academic.oup.com/
https://www.nature.com/
https://www.fertstert.org/
https://academic.oup.com/
https://academic.oup.com/