کمبود آهن علائم، دلایل، مکمل‌ها و درمان

کمبود آهن به چه معناست؟

کمبود آهن یا فقر آهن، یکی از شایع‌ترین نوع کم‌خونی است که در آن، بدن به اندازه کافی آهن ندارد تا بتواند هموگلوبین را تولید کند. هموگلوبین بخشی از گلبول‌های قرمز خون است که به بافت‌های بدن اکسیژن می‌رساند. کمبود آهن می‌تواند باعث کاهش گلبول‌های قرمز و هموگلوبین شود و در نتیجه اکسیژن‌رسانی به بافت‌های بدن کاهش می‌یابد

کم خونی چیست؟

کم‌خونی وضعیتی است که در آن بدن به اندازه کافی گلبول‌های قرمز سالم ندارد. کم‌خونی انواع و علل مختلفی دارد.
کم‌خونی ناشی از کمبود آهن شایع‌ترین نوع کم‌خونی است و زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما آهن کافی نداشته باشد. آهن برای ساخت گلبول‌های قرمز خون ضروری است.

چه علائمی نشان دهنده کمبود آهن است؟ چگونه بفهمیم کمبود آهن داریم؟

ممکن است در صورت خفیف بودن کم خونی، هیچ علامتی نداشته باشید.
در اکثر مواقع، علائم در ابتدا خفیف هستند و به تدریج بروز می کنند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• احساس ضعف یا خستگی بیشتر از حد معمول، به خصوص هنگام ورزش
• سردرد
• سرگیجه
• تپش قلب
• مشکلات تمرکز یا تفکر

با بدتر شدن کم خونی، علائم زیر ممکن است اتفاق بیوفتد:

• ناخن های شکننده
• رنگ مایل به آبی سفیدی چشم
• تمایل به خوردن یخ یا سایر مواد غیر خوراکی (پیکا)
• احساس سرگیجه هنگام بلند شدن
• رنگ پریدگی پوست
• تنگی نفس
• زخم دهان
• حرکات غیرارادی پاها (در خواب)
• ریزش مو

بهترین آزمایش برای تشخیص کمبود آهن چیست؟

کم خونی فقر آهن با آزمایش خون تشخیص داده می شود و باید آزمایش CBC (شمارش کامل سلول های خونی) باشد.بهتر است آزمایشات دیگری برای ارزیابی سطح فریتین سرم، آهن، ظرفیت کل اتصال آهن و/یا ترانسفرین تجویز شود.

نتیجه آزمایش خون در فردی که کم خونی فقر آهن دارد:

• هموگلوبین (Hg) و هماتوکریت (Hct) پایین
• حجم متوسط سلولی (MCV) کم
• فریتین (Ferritin) کم
• آهن سرم(FE) ) کم
• ترانسفرین یا ظرفیت کل اتصال آهن (TIBC) بالا

چه کسانی بیشتر در معرض خطر کمبود آهن هستند؟

کمبود آهن بسیار شایع است، به خصوص در بین زنان و افرادی که رژیم غذایی کم آهن دارند. گروه های زیر بیشتر در معرض کم خونی ناشی از کمبود آهن قرار دارند:

• زنان در دوران باروری، به خصوص اگر خونریزی قاعدگی شدید باشد
• زنان باردار، شیرده یا کسانی که به تازگی زایمان کرده اند
• افرادی که تحت عمل جراحی یا آسیب جسمی عمده قرار گرفته اند
• افرادی که بیماری های گوارشی مانند روده تحریک پذیر، بیماری های التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون دارند
• افراد مبتلا به زخم معده
• افرادی که تحت عمل جراحی چاقی، به ویژه جراحی بای پس معده قرار گرفته اند
• گیاهخواران، وگن ها و سایر افرادی که رژیم غذایی آنها شامل غذاهای غنی از آهن نیست
• کودکانی که بیش از 450 سی سی شیر گاو در روز می نوشند (شیر گاو جذب آهن را کاهش می دهد و مصرف زیاد آن در کودکان باعث تحریک پوشش روده و در نتیجه خونریزی مزمن می شود.)
• افراد مبتلا به بیماری سلیاک(بیماری سلیاک یک بیماری خودایمنی است که در آن بدن به گلوتن موجود در گندم، جو و چاودار واکنش نشان می دهد. این واکنش باعث آسیب به روده کوچک می شود و در نتیجه جذب مواد مغذی از جمله آهن را مختل می کند.)
  در میان انبوه فاکتورهای حیاتی که در تست تغذیه مای ژن مورد بررسی قرار می گیرند، حساسیت به گلوتن جایگاهی ویژه دارد. این حساسیت که به عنوان بیماری سلیاک یا عدم تحمل گلوتن نیز شناخته می شود، می تواند طیف وسیعی از علائم ناخوشایند و حتی مشکلات سلامتی جدی را به همراه داشته باشد.

  اطلاعات بیشتر در مورد تست تغذیه

• مصرف مداوم داروهای ضد اسید (مربوط به اسید معده) یا آنتی بیوتیک تتراسایکلین
• مصرف زیاد قهوه، چای یا نوشیدنی انرژی زا (کافئین)

درمان کمبود آهن چگونه است و چقدر طول می کشد؟

شرایط هر فرد ممکن است کمی متفاوت باشد. پزشک شما ممکن است مکمل‌های آهن را برای جبران آهن از دست رفته ناشی از خونریزی بیش از حد یا جذب پایین آهن تجویز کند. اگر بیماری دارید که مانع جذب آهن می شود، ممکن است مکمل های آهن تزریقی (IV) تجویز شود.
اغلب کم خونی شما با ۶ هفته درمان با آهن بهبود می یابد یا برطرف می شود. برای جایگزینی ذخایر آهن بدن در مغز استخوان، باید به مدت ۶ ماه دیگر نیز آهن مصرف کنید.

چه غذاها و رژیم غذایی برای کمبود آهن خوب است؟

آهن موجود در غذا به دو شکل اصلی وجود دارد: آهن هم (Heme) و آهن غیر هم (non-heme). گیاهان و غذاهای غنی شده با آهن فقط حاوی آهن غیر هم هستند، در حالی که گوشت و غذاهای دریایی حاوی هر دو نوع آهن هم و غیر هم می باشند.

بدن آهن هم را به طور قابل توجهی بهتر از آهن غیر هم جذب می کند، به این معنی که جذب آهن از منابع حیوانی آسان تر از جذب آهن موجود در غذاهای گیاهی است. اگر گیاهخوار هستید، به خاطر داشته باشید که میزان جذب آهن هم از منابع حیوانی بین ۱۵ تا ۳۵ درصد است، در حالی که میزان جذب آهن غیر هم تنها ۲ تا 12 درصد می باشد. بنابراین، گیاهخواران ممکن است برای جذب مقدار کافی آهن در هر روز، نیاز به مصرف دو برابر آهن موجود در رژیم غذایی نسبت به افرادی که گوشت می خورند، داشته باشند.
منابع غنی آهن هم در رژیم غذایی شامل گوشت بدون چربی و غذاهای دریایی می باشد. منابع غذایی آهن غیر هم شامل آجیل، لوبیا، سبزیجات و غلات غنی شده است. شیر مادر حاوی آهن با قابلیت جذب بالایی است، اما مقدار آن برای تامین نیاز نوزادان بعد از ۴ تا ۶ ماهگی کافی نیست.

نحوه انتخاب بهترین قرص آهن

۱. آهن خالص هنگام انتخاب مکمل آهن:

به جای توجه به کل مقدار (یا وزن)، به میزان آهن خالص توجه کنید. آهن خالص، مقدار آهنی است که بدن می تواند جذب کند. به عنوان مثال، ممکن است روی بطری یک مکمل آهن نوشته شده باشد ۳۰۰ میلی گرم، اما تنها حاوی ۶۰ میلی گرم آهن خالص باشد. دوز مصرفی مکمل باید توسط پزشک یا متخصص مراقبت های بهداشتی شما توصیه شود.

۲. برای کمبود آهن چه نوع مکملی بخوریم :

انواع مختلفی از مکمل های آهن وجود دارد و شما باید با متخصص تغذیه یا پزشک خود صحبت کنید تا بهترین نوع را برای خود انتخاب کنید. با این حال، برای اکثر افراد، بهتر است مکملی را پیدا کنید که حاوی سولفات آهن باشد، یک ترکیب شیمیایی که حاوی آهن است. برخی از مکمل ها به عنوان فرو سولفات فروخته می شوند. سولفات آهن همچنین به راحتی قابل جذب ترین نوع آهن است.

۳. مکمل آهن مستقل در مقابل مولتی ویتامین:

انتخاب بین مکمل های آهن مستقل در مقابل مولتی ویتامینی که حاوی آهن است، تا حد زیادی به نیازهای تغذیه ای خاص هر فرد بستگی دارد. افرادی که کمبود آهن دارند، بهتر است یک مکمل آهن جداگانه مصرف کنند.

۴. بهترین شکل را انتخاب کنید:

همچنین می توانید از مکمل های آهن آهسته رهش استفاده کنید مکمل های با رهش آهسته معمولاً در مقادیر کم جذب می شوند و سیستم تحویل کنترل شده ای را ارائه می دهند که آهن را به آرامی به بدن شما می رساند. مطالعات بالینی نشان داده اند که فرمولاسیون های آهن با رهش آهسته می توانند عوارض جانبی کمتری (مانند تهوع و ناراحتی شکم) را ایجاد کنند که در مکمل های آهن با رهش فوری شایع هستند.

 کپسول آهن راحت تر از قرص قورت داده می شود، اما قرص ها معمولاً گزینه ارزان تری هستند. شربت آهن معمولاً برای کودکان خردسال یا سالمندان که ممکن است در بلعیدن مشکل داشته باشند، ترجیح داده می شوند.

چند نمونه قرص و کپسول آهن باکیفیت در بازار ایران :

1.فروفورت دئودنال عبیدی
2.سیدرال فورت
3.ایزی ایرون نچرال ورلد
4.فروگلوبین ب 12 ویتابیوتیکس

آیا مصرف زیاد آهن مضر است؟

 مصرف بیش از حد آهن می تواند مضر باشد. در افراد سالم، مصرف دوز بالای مکمل های آهن (به خصوص با معده خالی) می تواند باعث:
 1.ناراحتی معده
2. یبوست
3.تهوع
4.درد شکم
5. استفراغ
6.اسهال و … شود.
مقادیر زیاد آهن همچنین ممکن است عوارض جدی تری مانند التهاب پوشش معده و زخم معده ایجاد کند. دوز بالای آهن همچنین می تواند جذب روی را کاهش دهد. دوزهای بسیار بالای آهن می تواند باعث نارسایی ارگان، کما، تشنج و مرگ شود.

نکته مهم: ممکن است بدون اینکه بدانید شما یک بیماری ارثی به نام هموکروماتوز داشته باشید که باعث تجمع سطوح سمی آهن در بدن شما می شود. بدون درمان پزشکی، افراد مبتلا به هموکروماتوز ارثی می توانند مشکلات جدی مانند سیروز کبدی، سرطان کبد و بیماری قلبی را تجربه کنند. بنابراین از مصرف مکمل های آهن بدون چکاپ آزمایش خون و توصیه متخصص خودداری کنید.

نحوه افزایش جذب مکمل آهن

1. مصرف قرص آهن با معده خالی: ترجیحا قرص های آهن را با معده خالی مصرف کنید اما اگر مشکلات معده دارید همراه با غذا میل کنید.

2. مصرف همزمان آهن با آنتی اسید ممنوع: داروهایی که به سرعت علائم سوزش معده را تسکین می دهند، می توانند در جذب آهن اختلال ایجاد کنند. آهن را دو ساعت قبل یا چهار ساعت بعد از مصرف آنتی اسیدها مصرف کنید.
3. مصرف آهن با ویتامینC را فراموش نکنید: ویتامین C جذب آهن را بهبود می بخشد. پزشک شما ممکن است توصیه کند قرص های آهن را با یک پرتقال یا مکمل ویتامین C مصرف کنید.
4. مصرف همزمان آهن و کلسیم ممنوع: مصرف غذاهای سرشار از کلسیم یا مکمل های کلسیم همراه با مکمل های آهن می تواند بدن شما را از جذب آهن بازدارد.

تاثیر قرص آهن بر یبوست

اگر در اثر مصرف مکمل های آهن دچار یبوست شدید، راه حل های زیر معمولا مشکل را حل خواهند کرد:

1.مصرف آب روزانه خود را افزایش دهید (حداقل 1.5 لیتر در روز)

2.مکمل را همراه با غذا مصرف کنید.

 3.دوز پایین تری از مکمل را مصرف کنید.

4.نوع دیگری از مکمل آهن را امتحان کنید.( به عنوان مثال، مکمل های با رهش آهسته که حاوی بیس گلیسینات آهن هستند.)

عوارض شایع کمبود آهن

1.سرگیجه نشانه کمبود آهن است؟ 

کمبود آهن می تواند به کمبود گلبول های قرمز خون منجر شود که اکسیژن را به سلول های بدن حمل می کنند. وقتی مغز اکسیژن کافی دریافت نکند، ممکن است دچار سرگیجه شوید.

2.درد عضلانی نشانه کمبود آهن است؟

کمبود آهن می تواند منجر به ضعف عضلانی و درد شود. این امر به این دلیل است که عضلات برای عملکرد صحیح به اکسیژن و مواد مغذی نیاز دارند.

3.خستگی نشانه کمبود آهن است؟

خستگی یکی از شایع ترین علائم کمبود آهن است. هنگامی که بدن شما به اندازه کافی گلبول قرمز خون برای حمل اکسیژن به سلول هایتان ندارد، احساس خستگی و ضعف می کنید.

4.ریزش مو نشانه کمبود آهن است؟

کمبود آهن می تواند منجر به نازک شدن موها و ریزش مو شود. این امر به این دلیل است که فولیکول های مو برای رشد به آهن نیاز دارند.

5. تاثیر بر قاعدگی 

کمبود آهن می تواند منجر به دوره های قاعدگی طولانی تر و سنگین تر شود.

6.خرابی دندان ها 

کمبود آهن می تواند منجر به ضعف مینای دندان و افزایش خطر پوسیدگی دندان شود. این امر به این دلیل است که آهن برای سلامت دهان و دندان ضروری است.

عوارض کمبود آهن در کودکان

کمبود آهن در کودکان شایع است و می تواند منجر به طیف وسیعی از مشکلات سلامتی شود. برخی از عوارض شایع عبارتند از:

1.رشد و تکامل ضعیف:  آهن برای رشد و تکامل مغز و بدن کودک ضروری است. کمبود آهن می تواند منجر به تاخیر در رشد، مشکلات یادگیری و مشکلات رفتاری شود.

2.خستگی: کمبود آهن می تواند باعث شود کودک احساس خستگی و ضعف کند. این امر می تواند بر سطح فعالیت و توانایی تمرکز تاثیر منفی بگذارد.

3.مشکلات رفتاری: کمبود آهن می تواند منجر به تحریک پذیری، بی قراری و مشکل در تمرکز شود.

4.ضعیف شدن سیستم ایمنی: آهن برای عملکرد سیستم ایمنی ضروری است. کمبود آهن می تواند کودک را در برابر عفونت ها آسیب پذیرتر کند.

کلام آخر

با مراجعه به پزشک، تشخیص دقیق و دریافت درمان مناسب، گامی مهم در جهت احیای سلامتی خود بردارید.
جذب آهن از طریق مواد غذایی غنی از آهن، دنبال کردن یک رژیم غذایی متعادل و مصرف مکمل‌های آهن تحت نظر متخصص، کلید بازگشت به سطح طبیعی آهن و پیشگیری از فقر آهن است.
با اتخاذ یک رژیم غذایی سالم و متعادل، می‌توانید کمبود آهن خود را درمان کنید و از بروز کمبود آهن در آینده پیشگیری کنید و از مزایای سلامتی و نشاط آن بهره‌مند شوید.

باز هم مثل همیشه تیم مای ژن در این راستا در کنار شماست.
شما می‌توانید با انجام تست ژنتیکی تغذیه مای ژن گامی فراتر بردارید و از یک رژیم غذایی اختصاصی، متناسب با نیازهای منحصر به فرد خود، که توسط متخصص تغذیه تنظیم شده است، بهره‌مند شوید.

اطلاعات بیشتر در مورد تست تغذیه

منابع:

https://www.nhlbi.nih.gov/health/anemia/iron-deficiency-anemia
https://www.hematology.org/education/patients/anemia/iron-deficiency
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/iron-deficiency-anemia/symptoms-causes/syc-20355034
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/irondeficiency-anemia
https://cfch.com.sg/iron-deficiency-anaemia-in-women/