نشانه ها و علائم کمبود پروتئین

کمبود پروتئین زمانی رخ می دهد که مقدار مصرف پروتئینتان نتواند پاسخ نیاز بدن شما را بدهد. تخمین زده می شود در دنیا یک میلیارد نفر دچار کمبود دریافت پروتئین باشند. به غیر از افرادی که در کشورهای فقیر دست به گریبان کمبود پروتئین هستند دیگر افراد مانند گیاه خواران، افراد کهنسال و بیمارانی که در بیمارستان بستری هستند نیز در خطر کمبود پروتئین قرار دارند.
کمبود پروتئین تقریبا می‌تواند روی تمام جنبه‌های بدن تاثیر بگذارد. بنابراین با نشانه‌های زیادی همراه است. می‌تواند در بلندمدت ترکیب‎بندی بدن را دچار تغییر کند، برای مثال حالت عضلات تغییر می کند.

• ورم

این مشکل همانطور که از نامش مشخص است خود را با ورم کردگی و پف کردن پوست نشان می‌دهد و یکی از علائم کلاسیک بیماری کواشیورکور است. دانشمندان عقیده دارند که این بیماری به دلیل مقدار کم آلبومین سرم انسان اتفاق می‌افتد که یکی از فراوان‌ترین پروتئین ها در قسمت مایع خون یا پلاسمای خون است. یکی از اصلی ترین عملکردهای آلبومین حفظ فشار انکوتیک است  این فشار در اصل نیرویی است که مایعات را به گردش خون می کشاند. بدین وسیله، آلبومین از مقادیر بیش از حد مایع جلوگیری می‌کند تا در بافت ها یا سایر قسمت های بدن تجمع نکنند.

به خاطر کاهش سرم آلبومین در انسان، کمبود شدید پروتئین موجب کاهش فشار انکوتیک می‌شود. در نتیجه مایعات در بافت‎ها تجمع کرده و باعث التهاب می‌شوند. بنا به دلایلی مایعات در قسمت شکم تجمع می‌کنند و یکی از نشانه‌های شایع این بیماری، ورم بیش از حد شکم است. به خاطر داشته باشید این نشانه به دلیل کمبود شدید پروتئین است و کمتر ممکن است در کشوری توسعه یافته دیده شود.

• کبد چرب

یکی دیگر از علائم شایع کواشیورکور، کبد چرب یا تجمع چربی در کبد است. در صورت درمان نکردن این مشکل ممکن است به مرور تبدیل به بیماری کبد چرب، التهاب کبد، زخمی شدن کبد و در نهایت از دست دادن کبد شود. کبد چرب یکی از مشکلات شایع در افراد چاق و همچنین کسانی است که مقدار زیادی نوشیدنی الکلی مصرف می‌کنند. هنوز مشخص نیست چرا به خاطر کمبود پروتیین چنین اتفاقی برای کبد پیش می آید.

• مشکلات پوست، مو و ناخن ها

کمبود پروتئین معمولا اثر خود را روی پوست، مو و ناخن ها می‌گذارد که تا حدود زیادی از پروتئین ساخته شده‌اند. برای مثال بیماری کواشیورکور در کودکان، با پوسته پوسته شدن یا ترک خوردن پوست و قرمزی خود را نشان می دهد. نازک شدن موها، بی رنگ شدن مو، ریزش مو و شکننده شدن ناخن ها نیز از علائم شایع کمبود ویتامین است. این علائم در صورتی خود را نشان می‌دهند که دچار کمبود شدید پروتئین باشید.

• از دست دادن حجم عضلانی

عضلات بزرگترین مخزن پروتئینی بدن هستند. وقتی پروتئینی که از غذاها می‌گیرید کم باشد، بدن پروتئین مورد نیاز خود را از عضلات اسکلتی می‌گیرد تا به بافت‌ها و عملکردهای مهم‌تر بدن اختصاص دهد. در نتیجه کمبود پروتئین به مرور زمان باعث از دست رفتن بافت عضلانی می‌شود. حتی کمبود خفیف پروتئین نیز می‌تواند باعث از دست رفتن عضلات، مخصوصا در افراد کهنسال شود. با بالا رفتن سن باید مقدار مصرف پروتئین را نیز افزایش داد تا جلوی تحلیل رفتن عضلات گرفته شود.

• افزایش خطر شکننده شدن استخوان ها

عضلات تنها بافتی نیستند که به دلیل کمبود پروتئین آسیب می‌بینند، بلکه استخوان‌ها نیز در خطرند. مصرف نکردن پروتئین به اندازه کافی می‌تواند استخوان‌هایتان را ضعیف کند و خطر شکستگی را افزایش دهد. یک تحقیق که بر روی خانم های یائسه انجام شد و نشان داد مصرف پروتئین به اندازه کافی، می‌تواند خطر شکننده شدن استخوان را کاهش دهد. خوردن پروتئین به اندازه کافی در روز می‌تواند روند از دست دادن استخوان را مخصوصا در سنین بالا، تا حدود زیادی کاهش دهد.

• توقف رشد در کودکان

پروتئین نه تنها به حفظ بافت عضلانی و استخوانی کمک می‌کند، بلکه برای رشد بدن نیز ضروری است. به همین دلیل کمبود آن مخصوصا برای کودکان که بدنشان دائما در حال رشد است، بسیار زیان بار است. توقف رشد بدنی یکی از شایع ترین علائم کمبود پروتئین در کودکان است.

• افزایش شدت عفونت ها

کمبود پروتئین هم‎چنین می‎تواند تاثیر خود را با تضعیف سیستم ایمنی بدن نشان دهد. تضعیف سیستم ایمنی بدن می‎تواند خطر افزایش شدت عفونت‎ها را در پی داشته باشد. تحقیقات نشان داده است برنامه‌های غذایی که تنها 2 درصد پروتئین در خود دارند، موجب افزایش ابتلای افراد به بیماری‌هایی مانند آنفولانزا می‌شوند. در مقابل برنامه‌های غذایی که بیش از 18 درصدشان پروتئین است فرد را تا حدود زیادی در امان نگه می‌دارند. تحقیقات نشان داده  است حتی کمبود خفیف پروتئین نیز می‌تواند باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شود.

• افزایش اشتها و کالری دریافتی

با اینکه از دست دادن اشتها یکی از علائم کمبود شدید پروتئین است، اما در موارد خفیف‌تر ممکن است برعکس آن اتفاق بیفتد و اشتهای فرد افزایش پیدا کند. وقتی دریافت پروتئینتان کاهش پیدا می‌کند، بدن با افزایش اشتها تلاش می‌کند دوباره ذخایر پروتئینش را دوباره افزایش دهد. بدن اشتها را افزایش می‌دهد تا شما به سمت غذایی پروتئینی بروید اما متاسفانه امروزه غذاهای فراوانی در دسترس هستند که کالری بالایی در خود جای داد‌ه‌اند و خوردنشان باعث افزایش کالری دریافتی فرد در طول روز می شود. بسیاری از این غذاها تنها مقداری پروتئین در خود دارند. پروتئین موجود در این غذاها در مقایسه با کالری که به بدن منتقل می کنند بسیار ناچیز است.

در نتیجه نخوردن پروتئین به اندازه کافی می‌تواند منجر به افزایش وزن و چاقی شود. به همین دلیل است که افزایش پروتئین در برنامه غذایی می‎تواند کالری دریافتی را کاهش داده و در کم کردن وزن کمکتان کند. اگر همیشه احساس گرسنگی می‌کنید و به سختی می‌توانید کالری دریافتی را کنترل کنید، بهتر است به تمام وعده‌هایی که می‌خورید مقداری پروتئین اضافه کنید.

من چقدر پروتئین نیاز دارم؟

وحید ولی‌پور در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، بیان کرد: بدن انسان برای رسیدن به حداکثر سلامتی به میزان معینی پروتئین دریافتی در هر روز نیاز دارد. وی اظهار کرد: پروتئین به اسیدهای آمینه شکسته شده و انرژی موردنیاز بدن برای سوخت و ساز عضله‌سازی گفته می‌شود. ولی‌پور ادامه داد: هر فرد به طور معمول روزانه به 0.8 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن خود احتیاج دارد.

این عضو هیأت علمی دانشگاه لرستان با اشاره به اینکه میزان نیاز بدن ورزشکاران به پروتئین بیشتر از افراد عادی است، اضافه کرد: ورزشکاران استقامتی روزانه به 1.2 تا 1.4 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن نیاز دارند. هم‌چنین وی تصریح کرد: نیاز روزانه بدن ورزشکاران قدرتی به پروتئین 1.2 تا 1.7 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. ولی‌پور یادآور شد: فرآورده‌های لبنی، تخم‌مرغ، عدس، دانه سویا، گوشت گوساله، مرغ و ماهی سرشار از پروتئین هستند.

نکته ی بسیار مهم در بررسی نیاز افراد به پروتئین، لزوم توجه به نیاز متفاوت هر فرد است. یکی از موارد مورد بررسی در تست ژنتیکی تغذیه مای ژن، بررسی میزان نیاز ژنتیکی شما پروتئین‌ها می‌باشد.