یبوست یکی از شایع ترین مشکلات گوارشی این روزهاست. بسیاری از مراجعان مای ژن درباره دلیل و درمان قطعی یبوست از متخصصان سوال می کنند.
آیا یبوست دارم؟
به خاطر داشته باشید که تعداد دفعات مدفوع کردن در هر فردی متفاوت است و به ژنتیک و سبک زندگی فرد بستگی دارد. بعضی افراد در تمام عمر روزانه چندبار دفع دارند، درحالی که بعضی ها هر 2 روز یکبار مدفوع می کنند. اینکه روند و نظم همیشگی بدن خودتان را بدانید اهمیت دارد، تا اگر حرکات روده کمتر شد، بدانید مشکلی وجود دارد.
علامت های یبوست:
- مدفوع خشک و سفت که به سختی دفع می شود.
- حرکات روده دردناک بوده و عبور مدفوع درد ایجاد می کند.
- پس از دفع احساس سنگینی و اینکه کامل تخلیه نشده اید دارید.
- کمتر از 3 بار در هفته دفع دارید..
- احساس نفخ و سنگینی یا دل درد دارید
علت یبوست در زنان و مردان
یبوست اگر موقتی باشد و گاهی اتفاق بیفتد، یک مساله عادی است که برای بسیاری از افراد، از کودکان تا نوجوانان و سالمندان رخ می دهد. اما بعضی افراد در معرض یبوست طولانی و مزمن هستند، شامل:
- زنان: به خصوص در دوران بارداری و پس از زایمان به دلیل تغییرات هورمونی بیشتر در خطر ابتلا به یبوست هستند. همچنین در ماه های آخر بارداری جنین به روده ها فشار آورده و حرکات روده را کاهش می دهد که موجب سفت شدن مدفوع خواهد شد.
- کسانی که سبک زندگی نامناسب دارند: عادت های اشتباه دلیل یبوست اکثر افراد هستند. بخش بعدی را ببینید.
- کسانی که داروهای خاصی مصرف می کنند: لیست داروها را در ادامه مقاله ببینید.
- مبتلایان به بعضی بیماری ها: بیماری هایی که منجر به یبوست می شوند را در ادامه خواهید دید.
- سالمندان: با بالا رفتن سن معمولا تحرک کم می شود، سوخت و ساز پایین می آید و قدرت ماهیچه های روده نیز کم می شود.
چه عادت ها و سبک زندگی باعث یبوست مزمن و طولانی می شود؟
- نخوردن فیبر کافی
- کم آب نوشیدن
- کم تحرکی و ورزش نکردن
- تغییر در ساعت خواب و بیداری
- خوردن شیر و پنیر زیاد، به خصوص شیر در افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز ژنتیکی
- خوردن نان گندم و جو در افراد مبتلا به حساسیت به گلوتن ژنتیکی
- استرس و اضطراب مداوم
- اهمیت ندادن به دستشویی رفتن و مقاومت در برابر احساس نیاز به دفع
- مسافرت رفتن زیاد
- مصرف مداوم یا بیش از حد ملین ها مانند سنا که باعث تنبلی روده می شود
چه داروهایی باعث یبوست می شوند؟
- مسکن های قوی: کدئین، اکسی کدون، هیدرومورفین
- ضد التهاب های غیر استروئیدی: ایبوپروفن، ناپروکسن
- داروهای ضد افسردگی: فلوکستین، سرترالین، آمیتریپتیلین
- داروهای ضد حساسیت و آلرژی: مانند آنتی هیستامین
- بعضی داروهای فشارخون: وراپامیل، دیلتیازم، نیفدیپین، آتنولول
- داروهای روانپزشکی: مانند کلوزاپین و الانزاپین
- سایر داروها ماند فنیتوین، گاباپنتین و ..
چه بیماری هایی باعث یبوست می شوند؟
- کم کاری تیروئید
- دیابت
- بالا بودن کلسیم و اوره
- سرطان روده بزرگ
- سندرم روده تحریک پذیر
- بیماری های عصب مانند ام اس (MS)، پارکینسون و سکته
- سندرم تنبلی روده
- بارداری
- لوپوس
- بیماری های مربوط به دستگاه گوارش مانند فیستول
چه زمانی یبوست خطرناک است؟ عوارض یبوست چیست؟
یبوست اگر در حد چند روز طول بکشد بی خطر است، اما یبوست طولانی و مزمن باعث:
- ورم، التهاب و زخم در مقعد (رکتوم)
- بواسیر
- عفونت داخل روده
- آسیب به لگن
خواهد شد. همچنین یبوست دائمی در تحقیقات جدید با بیماری هایی مانند پارکینسون، آلزایمر، چاقی و افسردگی مرتبط دیده شده است. البته ممکن است سبک زندگی نادرستی که باعث یبوست می شود، این بیماری ها را هم به دنبال داشته باشد.
درمان یبوست در کودکان
برای پیشگیری و درمان یبوست کودکان باید عادت های صحیح دستشویی رفتن، مصرف فیبر بیشتر (سبزیجات، میوه و حبوبات) و نوشیدن آب را به آن ها آموزش دهید. در صورت نیاز به مصرف دارو، با پزشک یا داروساز مشورت کنید زیرا بیشتر ملین ها برای کودکان مجاز نیستند.
درمان یبوست سالمندان در طب سنتی
برای درمان موقت، از ملین های گیاهی یا شربت و قرص هایی که در بخش بعدی معرفی شده استفاده کنید. اما در دراز مدت باید مصرف سبزیجات، میوه، حبوبات و آب را افزایش داده و تحرک بدنی را بیشتر کنید. همچنین مصرف روزانه یک قاشق غذاخوری دانه چیا و خاکشیر خیسانده شده در دو لیوان آب گرم مفید است.
درمان یبوست بعد از حاملگی و زایمان
این مشکل ریشه در تغییرات هورمونی بعد از بارداری و زایمان دارد. برای بهبود، آب فراوان بنوشید، خوراکی های فیبردار بیشتر بخورید، زیاد راه بروید و از پزشکتان بخواهید ملین مناسب بارداری و شیردهی تجویز کند.
درمان قطعی سریع برای روان شدن شکم و درمان یبوست
اگر یبوست بسیار شدید باشد، نیاز به مراجعه به پزشک دارید. در غیر اینصورت می توان با داروهای خانگی و یا قرص و شربت هایی که در ادامه معرفی می کنیم، فورا یبوست را درمان کنید. اما به خاطر داشته باشید برای درمان همیشگی یبوست، باید سبک زندگی خود را اصلاح کنید و داروها و بیماری های خود را بررسی و کنترل کنید.
چه چیزی برای یبوست خوب است؟ درمان خانگی یبوست در منزل
- آب فراوان بنوشید. حداقل 10 لیوان آب در روز برای درمان یبوست.
- نوشیدنی کافئین دار مانند قهوه و چای را کم کنید.
- میوه و سبزیجات زیاد بخورید، به خصوص آلو، انجیر و گلابی.
- تخم مرغ، گوشت و پنیر کمتر بخورید.
- تحرک و فعالیت بدنی خود را بیشتر کنید.
- از داروهای فیبر محلول یا اسفرزه از داروخانه تهیه کنید و بخورید.
- در دستشویی طوری بنشینید که راحت تر عمل دفع را انجام دهید.
- از داروهای گیاهی که در قسمت بعد آمده استفاده کنید.
داروی گیاهی، دمنوش، ملین و عرق گیاهی برای درمان یبوست
ابتدا باید بدانید که داروهای گیاهی بی خطرنیستند. یعنی تفاوتی نمی کند که یک ماده منشا گیاهی داشته باشد یا صنعتی، در هر حال ممکن است اثرات سوء بر سلامتی بگذارد. پس قبل از مصرف طولانی مدت هر داروی گیاهی باید به دقت جوانب را بررسی و با پزشک مشورت کنید. رایج ترین درمان های گیاهی موثر برای رفع یبوست عبارتند از:
- برگ سنا برای درمان یبوست: برگ گیاه سنا یک ملین و ضد یبوست قوی است. حدود 8 ساعت بعد از مصرف اثر می کند و بهتر است قبل از خواب مصرف شود. نکته بسیار مهم: حداکثر زمان مصرف سنا (جوشانده، پودر، شربت یا قرص حاوی سنا) یک هفته است و هرگز نباید به مدت طولانی از سنا استفاده کرد، در غیر اینصورت دچار تنبلی روده و تشدید یبوست خواهید شد.
- گل محمدی و گلاب برای یبوست: می توانید ربع لیوان گلاب را با آب ولرم بخورید، یا اینکه برگ های گل محمدی را با آب جوش خیس کرده، پس از یک ساعت صاف کنید و بنوشید. گلاب و گل محمدی با عملکرد ملین به درمان یبوست کمک می کنند.
- خاکشیر برای یبوست: دانه های خاکشیر با قرار گرفتن حالت ژله ای پیدا کرده و می توانند حرکات روده را افزایش دهند و مدفوع را نرم کنند. دقت کنید که باید خاکشیر با آب گرم و بدون شکر مصرف شود، نه مثل شربت خاکشیر که سرد و شیرین است!
- اسفرزه (موسیلیوم و پسیلیوم): این گیاه دانه هایی حاوی موسیلاژ دارد که اثر ملین، ضد یبوست و کاهش دهنده قند و چربی خون دارد. کافی است روزانه 10 گرم پودر اسفرزه با آب فراوان میل کنید. افراد مبتلا به دیابت یا مبتلایان به تنگی مری و روده مجاز به مصرف اسفرزه نیستند. این پودر به صورت بسته بندی در داروخانه ها یا عطاری قابل تهیه است. مصرف طولانی مدت این ماده در مقادیر استاندارد معمولا بی خطر است.
- روغن زیتون به عنوان ملین: یک قاشق غذاخوری روغن زیتون ناشتا برای بسیاری از بزرگسالان باعث درمان یبوست می شود. مصرف طولانی مدت بلامانع است.
- بذر کتان یا تخم کتان برای بهبود یبوست: روزانه 1 الی 4 قاشق غذاخوری پدر تخم کتان را در ماست، سوپ یا غذا بریزید و بخورید. دقت کنید که مصرف روغن یا خود دانه ها موثر نیست.
- عرق بابونه، عرق گزنه و عرق رازیانه برای درمان یبوست: این عرقیات در طب سنتی به عنوا افزایش دهنده حرکات روده و ملین معرفی شده اند، اما بهتر است بعد از مصرف وضعیت جسمی خود را زیر نظر بگیرید تا مطمئن شوید چه اثری بر شما دارند.
- دمنوش زنجبیل، چای نعنا و جوشانده ریشه شیرین بیان: بعد از غذا یک لیوان از این دمنوش ها می تواند هضم و دفع را بهبود دهد. اما نباید هر روز از یک دمنوش زیاد از حد مصرف نمود.
چه میوه هایی برای درمان یبوست مفیدند؟
- آلو خشک که چند ساعت در آب خیسانده شود
- انجیر خشک که در آب خیسانده شود
- مویز
- گلابی، کیوی، سیب و مرکبات
- سبزیجات شامل: کلم بروکلی، نخودفرنگی، اسفناج، سیب زمینی
قرص، کپسول، دارو و شربت های درمان یبوست: کدام را انتخاب کنیم؟
حاوی برگ سنا است. سی لاکس در کودکان زیر 2 سال، افراد باردار و شیرده منع مصرف دارد. مصرف بیش از یک هفته ممنوع است و باعث ضعیف شدن روده می شود.
برای یبوست کودکان هم مجاز است و اثر ملین روده و نیز ضد سرفه دارد.
حاوی برگ سنا است و مصرف طولانی مدت آن ممنوع است. در کودکان زیر 2 سال، افراد باردار و شیرده منع مصرف دارد.
بعضی پروبیوتیک ها برای درمان یبوست مفیدند. برای اطلاعات کامل درباره نحوه مصرف پروبیوتیک برای درمان یبوست، اینجا را ببینید. میتوان پروبیوتیک را طولانی مدت مصرف نمود.
- لاکتولوز (اوسمولاک) برای روان شدن شکم
لاکتولوز با افزایش اسمولاریته باعث تسهیل دفع می شود. بدون نسخه پزشک فروخته نمی شود و مصرف آن برای کودکان مجاز است. مصرف طولانی مدت آن ممنوع است.
این شربت علاوه بر عصاره انجیر، عصاره سنا هم دارد و در کودکان زیر 2 سال، افراد باردار و شیرده منع مصرف دارد. همچنین نباید بیش از یک هفته مصرف شود.
چطور از یبوست پیشگیری کنم؟
- رژیم غذایی سالم و پرفیبر داشته باشید: سبزیجات، میوه تازه، حبوبات، نان سبوس دار، کینوا و برنج قهوه ای را جایگزین نان سفید، برنج و خوراکی های آرد و شکردار کنید.
- حساسیت های ژنتیکی خود را بشناسید: اگر به طورژنتیکی حساسیت به لاکتوز، حساسیت به گلوتن و یا حساسیت به کافئین داشته باشید، باید نوع میران مصرف شیر، نان، چای و قهوه را تغییر دهید تا یبوست بهبود یابد. این موارد در آزمایش تغذیه و سلامتی مای ژن بررسی می شود.
- به طور منظم ورزش کنید: حداقل 150 دقیقه در هفته ورزش و فعالیت جسمی داشته باشید.
- آب فراوان بنوشید: حتی اگر تشنه نیستید، اول صبح به طور ناشتا یک لیوان پر آب ولرم بنوشید. در طی روز هم بطری آب نزدیک خود قرار دهید و به طور منظم آب بنوشید.
- غذاهای آبکی بیشتر بخورید: غذاهای سرخ کرده و خشک را کم کنید. به جای آن غذاهای آبکی مانند آش رقیق، سوپ مرغ و سوپ سبزیجات بیشتر بخورید.
- به زمان دستشویی رفتن اهمیت بدهید: صبح طوری بیدار شوید که وقت کافی برای دستشویی رفتن داشته بشید. در طی روز اگر احساس نیاز به دفع کردید، بلافاصله به دستشویی بروید.
در صورت ابتلا به یبوست چه غذاهایی ممنوع است؟
مصرف بعضی خوراکی ها باعث بدتر شدن یبوست می شود و باید از انها پرهیز کرد:
- خرمالو، به علت داشتن تانن و کند کردن حرکات روده
- الکل، به علت دهیدراته کردن مدفوع
- شیر معمولی، در افراد مبتلا به حساسیت به لاکتوز ژنتیکی
- نان و خوراکی دارای آرد، در افراد مبتلا به حساسیت به گلوتن (سلیاک) ژنتیکی
- فست فود و غذهای سرخ شده
- خوراکی های شکردار
نکته مهم:
در صورت مشاهده هریک از علامت های زیر سریعا به متخصص مراجعه کنید:
- وجود خون در مدفوع
- احساس درد شدید هنگام دفع
- وجود زخم در مقعد
- یبوست طولانی بیشتر از یک هفته
- کاهش وزن ناگهانی
منابع:
https://my.clevelandclinic.org/healt
https://www.nhs.uk/conditions/constipation/
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/constipation/symptoms-causes/syc-20354253
https://www.webmd.com/digestive-disorders/digestive-diseases-constipation
nia.nih.gov/health/concerned-about-constipation
https://www.nhs.uk/medicines/senna/how-and-when-to-take-senna/
