5 حقیقت علمی درباره DNA موجود در بزاق دهان

آیا بزاق برای انجام آزمایش ژنتیک دقت لازم را دارد؟

مدت مطالعه: ۳ دقیقه!

این مطلب در راستای سوالات زیاد شما مای ژنی های عزیز و توسط متخصصین بایوتکنولوژی پزشکی دانشگاه تهران نوشته شده است.

بزاق در دسترس‌ترین مایع در بدن است، جمع‌آوری آن هیچ خطر و دردی ندارد و به همین دلیل برای نمونه گیری در انواع آزمایشات ژنتیکی مورد استقبال قرار گرفته است. در این مطلب ویژگی‌های بسیار مهم DNA استخراج شده از بزاق را باهم بررسی می‌کنیم.

 در تست ژنتیک مای‌ژن (بدون نیاز به مراجعه حضوری) هم یکی از نمونه‌های پرکاربرد، نمونه بزاق است. اما واقعاً بزاق چقدر برای انجام آزمایش ژنتیک دقت دارد؟

• آیا DNA از طریق بوسه منتقل می‌شود؟

در هنگام بوسه، نه تنها باکتری‌ها و مخاط، بلکه بخشی از کد ژنتیکی خود را نیز منتقل می‌کنید، هر چند که این تماس چندان طولانی نباشد. طبق مطالعات، DNA حدود یک ساعت در دهان طرف مقابل باقی می‌ماند. بزاق، مایع اصلی که در بوسیدن دخیل است، می تواند حاوی مقادیر کمی از سلول ها، از جمله سلول های پوستی، سلول های خونی و سلول های لایه پوششی دهان باشد. انتقال DNA از طریق بوسیدن در مواردی که تبادل بزاق صورت می گیرد ، مانند بوسیدن عمیق یا طولانی مدت، احتمال بیشتری دارد.

• بعد از بوسه DNA تا چند وقت در بدن می ماند؟

این تصور که DNA کسی پس از بوسیدن او برای مدت طولانی در دهان شما باقی می ماند، یک تصور غلط رایج است. وقتی کسی را می بوسید، بعید است که DNA او برای مدت زمان قابل توجهی در دهان شما باقی بماند.

آنزیم‌های بزاق حاوی آنزیم‌هایی هستند که DNA خارجی را تجزیه می‌کنند و سلول‌های دهان شما دائماً در حال نوسازی هستند. این بدان معنی است که هر مقدار کمی از DNA که ممکن است در طول یک بوسه منتقل شود، احتمالاً به سرعت تجزیه شده و از بین می رود. پس باقی ماندن DNA بیش از چند روز کاملا غیر واقعی است.

توجه به این نکته مهم است که DNA را می توان از طریق مایعات و سلول های بدن منتقل کرد، اما احتمال اینکه DNA شخص برای ماه ها فقط در اثر بوسه در دهان شما باقی بماند بسیار کم است.

روش های علمی جدید کمک کرده اند برای قربانیان تجاوز، تا 6 روز بعد بتوان نمونه DNA متجاوز را ردیابی کرده اند. این نمونه برداری از دستگاه تناسلی فردی که مورد تجاوز قرار گرفته برداشته می‌شود. سپس در آزمایشگاه ژنتیک می‌توان پروفایل ژنتیکی فرد متجاوز را شناسایی کرد.

اما برای DNA بوسه، بیش از چند ساعت ماندگاری تقریبا غیر ممکن است.

• DNA موجود در بزاق از دو نوع سلول می‌آید!

یکی سلول‌هایی که در بزاق وجود دارند و دی ان ای از آن‌ها استخراج می‌شود، سلول‌های اپی‌تلیال دیواره دهان هستند که اتصال سستی دارند و به راحتی از سطح داخل دهان کنده شده و وارد بزاق می‌شوند. اما بیش از 70% دی ان ای بزاق ناشی از گلبول‌های سفید یا همان سلول‌های ایمنی است!

• بزاق مقدار بسیار زیادی DNA دارد!

مقدار دی ان ای که از بزاق به دست می‌آید، بسیار زیاد است. از طرفی این DNA خرد نشده و سالم استخراج می‌شود.

• بزاق جایگزین خوبی برای خون است!

برای اکثر آزمایشات ژنتیکی، از جمله آزمایش تعیین هویت، تغذیه و بسیاری از بیماری‌ها، بزاق به خوبی جایگزین خون می‌شود. امروزه آزمایشگاه‌های مجهز ایران مانند آزمایشگاه دکتر زینلی از پکیج جمع‌آوری بزاق مای ژن استفاده می‌کنند.

• ماده ژنتیکی جمع‌آوری شده از بزاق بسیار پایدار است!

وقتی محلول پایدار کننده به بزاق اضافه شود، میکروب‌ها غیرفعال می‌شوند و DNA تثبیت می‌شود. در نتیجه تا ماه‌ها بعد می‌توان از آن بزاق، ماده ژنتیکی استخراج کرد.

• در بزاق DNA غیرانسانی هم وجود دارد!

میکروب‌های زیادی در دهان انسان زندگی می‌کنند، به همین خاطر حدود 12% دی ان ای جدا شده از بزاق مربوط به این باکتری هاست که البته تداخلی با آزمایشات ندارد. اما اگر مبتلا به گلودرد، بیماری کرونا و .. باشید، مقدار این میکروب ها خیلی زیاد می‌شود و آزمایش را با مشکل مواجه می‌کند. پس تا بهبود کامل برای نمونه‌گیری آزمایش مای ژن صبر کنید.

 منابع:

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S187249731200183414:35
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24526669/