حساسیت به لاکتوز و همه مواردی که باید بدانید

لاکتوز دلیل پنهان نفخ شکم، یبوست و سردرد

تا حالا شده بعد از خوردن شیر یا بستنی دل درد داشته باشید، یاحتی هیچ علامت خاصی نداشته باشید، اما باز هم حس کنید چیزی درست نیست؟ عدم تحمل لاکتوز همیشه با نشانه‌های واضح مثل نفخ یا درد شکم همراه نیست؛ گاهی این مشکل به شکلی پنهان در بدن رخ می‌دهد و باعث خستگی، مشکلات پوستی یا حتی سردرد می‌شود، بدون اینکه ربطش را به لبنیات بفهمید. در این مقاله می‌خواهیم به این نوع پنهان و گاهی ناشناخته عدم تحمل لاکتوز بپردازیم و ببینیم چطور ژنتیک در این ماجرا نقش دارد و چه طور می‌توان به راز این مشکل پی برد.

عدم تحمل لاکتوز چیست؟

توانایی هضم شیر در انسان به آنزیمی به نام لاکتاز بستگی دارد. در بیشتر افراد، پس از پایان دوران شیرخوارگی، سطح این آنزیم به‌شدت کاهش می‌یابد و این وضعیت به “عدم تحمل لاکتوز” معروف است.

با این حال، برخی افراد به دلیل جهش‌های ژنتیکی می‌توانند حتی در بزرگسالی نیز لاکتاز کافی تولید کنند و به‌راحتی شیر را هضم کنند. این ویژگی که به آن “تحمل لاکتوز” گفته می‌شود، در میان افراد اروپایی شایع‌ است، اما در نقاط دیگر جهان نیز، هرچند کمتر، اما دیده می‌شود.

عدم تحمل لاکتوز به سه نوع اصلی تقسیم می شود:

1.عدم تحمل لاکتوز اولیه (ژنتیکی):

این نوع شایع‌ترین شکل عدم تحمل لاکتوز است و به‌عنوان یک تغییر طبیعی با افزایش سن شناخته می‌شود. نوزادان معمولاً با آنزیمی به نام لاکتاز متولد می‌شوند که به آنها در هضم شیر مادر کمک می‌کند. اما با گذشت زمان و کاهش مصرف شیر در رژیم غذایی، میزان تولید لاکتاز در بدن کاهش می‌یابد. این نوع بیشتر در افراد با تبار آسیایی، آفریقایی و اسپانیایی دیده می‌شود.حساسیت به لاکتوز در آزمایش تغذیه مای ژن بررسی می شود.

2.عدم تحمل لاکتوز ثانویه:

این نوع ناشی از بیماری‌ها یا آسیب‌هایی است که عملکرد روده را مختل می‌کنند، مانند بیماری سلیاک یا بیماری‌های التهابی روده (IBD). در این شرایط، روده توانایی خود برای هضم لاکتوز را از دست می‌دهد.

بیشتر بخوانید: بیماری سلیاک و حساسیت به گلوتن

3.عدم تحمل لاکتوز مادرزادی:

این نوع که بسیار نادر است، زمانی رخ می‌دهد که فرد از بدو تولد با عدم تحمل لاکتوز متولد شود. شناسایی زودهنگام این وضعیت بسیار مهم است، زیرا اسهال ناشی از آن می‌تواند برای نوزاد خطرناک و حتی تهدیدکننده زندگی باشد.

عدم تحمل لاکتوز چه علائمی دارد؟

در افرادی که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند، لاکتوز بدون هضم از روده عبور می‌کند. هنگامی که باکتری‌های روده این لاکتوز را تخمیر می‌کنند، می‌تواند باعث التهاب شده و علائم ناخوشایند مانند موارد زیر را به وجود آورد:

• تولید گاز
• نفخ
• درد شکمی
• اسهال

با این حال، گاهی اوقات علائم عدم تحمل لاکتوز به‌طور واضح قابل تشخیص نیستند. در ادامه، به برخی از نشانه‌های پنهان اشاره شده که بهتر است به آنها توجه کنید:

سر درد و میگرن: برخی افراد پس از مصرف محصولات لبنی دچار سردرد یا میگرن می‌شوند.

خستگی: احساس خستگی غیرمعمول می‌تواند یکی از نشانه‌های عدم تحمل لاکتوز باشد.

درد مفاصل: درد یا التهاب غیر قابل توضیح در مفاصل ممکن است به عدم تحمل لاکتوز مربوط باشد.

مشکلات پوستی: شرایطی مثل اگزما یا آکنه گاهی اوقات با مصرف لبنیات بدتر می‌شوند.

تکرر ادرار: افزایش دفعات ادرار می‌تواند یکی از علائم کمتر شایع باشد.

مشکلات هورمونی: عدم تحمل لاکتوز گاهی با اختلالات هورمونی مرتبط است.

افزایش وزن: اگرچه عدم تحمل لاکتوز به‌طور مستقیم باعث افزایش وزن نمی‌شود، اما می‌تواند کنترل وزن را سخت‌تر کند.

یبوست: عدم تحمل لاکتوز می‌تواند در بروز یبوست تاثیرگذار باشد.

اگر به عدم تحمل لاکتوز دچار هستید، باید از مصرف چه غذاهایی خودداری کنید؟

تحقیقات نشان می‌دهند که افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز باید از مصرف شیر معمولی پرهیز کنند و به جای آن از شیر بدون لاکتوز استفاده نمایند، اما بیشتر افراد می‌توانند همچنان برخی از محصولات حاوی لاکتوز کم را مصرف کنند، مانند ماست پروبیوتیک و پنیر.
اگر عدم تحمل لاکتوز شما شدید باشد، بهتر است از محصولات لبنی که حاوی لاکتوز هستند، کاملاً دوری کنید. این مواد خوراکی شامل موارد زیر می‌شوند:

• شیر
• ماست
• خامه
• کره
• پنیر
• بستنی
• آب پنیر

پس از انجام آزمایش تغذیه مای ژن، می‌توانید با متخصصین مجموعه درباره توانایی بدنتان برای مصرف لاکتوز صحبت کنید و بررسی کنید که چقدر و از چه نوع مواد لبنی حاوی لاکتوز می توانید استفاده کنید.

مقایسه آسیایی‌ها و اروپایی‌ها در عدم تحمل لاکتوز

میزان شیوع تنوعات ژنتیکی مرتبط با توانایی هضم لاکتوز در میان افراد با نژادهای مختلف تفاوت چشمگیری دارد:

• در جمعیت‌های اروپایی سفید پوست، بیش از ۹۰ درصد افراد دارای ژنتیکی هستند که امکان تولید لاکتاز و هضم درست شیر را در بزرگسالی فراهم می‌کند.
• در جمعیت‌های آسیایی، اکثریت افراد پس از دوران کودکی قادر به تولید لاکتاز نیستند.

بر اساس تحلیل داده‌های مای ژن، بیش از ۸۰ درصد از ایرانیان از عدم تحمل لاکتوز رنج می‌برند که نشان‌دهنده شباهت بیشتر الگوی ژنتیکی آن‌ها به جمعیت‌های آسیایی است. این یافته‌ها بر اهمیت درک تفاوت‌های ژنتیکی در میان جمعیت‌های مختلف برای بهبود تغذیه و سلامت فردی تأکید می‌کند.

دیدگاه تاریخی و نژادی برای هضم لاکتوز

یک نظریه برای توضیح تفاوت‌های درصد جمعیت‌ها در توانایی هضم لاکتوز این است که جمعیت‌های قفقازی در اروپا، که به محصولات لبنی از گل های حیوانات برای تامین پروتئین وابسته بودند، با گذشت زمان به طور ژنتیکی به هضم بهتر لبنیات سازگار شدند. افرادی که جهش ژنی LCT داشتند و می‌توانستند لاکتوز را در بزرگسالی هضم کنند، در شرایط سخت زندگی (مثلاً در مواقع قحطی) می‌توانستند راحت تر از بقیه زندگی کنند چون شیر و محصولات لبنی پروتئین بالایی دارند. این توانایی هضم لبنیات به یک مزیت برای بقا تبدیل شد.

مدت زمان علائم عدم تحمل لاکتوز چقدر است؟

شما حالا می‌دانید که عدم تحمل لاکتوز چه احساسی دارد، اما علائم آن چقدر طول می‌کشد؟ معمولاً پس از مصرف محصولات لبنی، لاکتوز تا ۴۸ ساعت در دستگاه گوارش شما باقی می‌ماند. با این حال، التهاب طولانی‌مدتی که به دلیل مصرف لبنیات ایجاد می‌شود، زمان بیشتری برای از بین رفتن نیاز دارد و معمولاً این فرآیند حداقل ۱ تا ۲ ماه بعد از حذف شیر معمولی طول می‌کشد.

آزمایش ژنتیکی عدم تحمل لاکتوز

آزمایش ژنتیکی عدم تحمل لاکتوز به بررسی تغییرات ژنتیکی می پردازد که تولید آنزیم لاکتاز را کنترل می‌کنند. اگر این تغییرات ژنتیکی در فرد وجود داشته باشد (یعنی فرد می‌تواند در بزرگسالی لاکتاز تولید کند)، فرد با شیر و لاکتوز مشکلی ندارد. اما اگر این تغییرات ژنتیکی وجود نداشته باشد، فرد پس از دوران نوزادی قادر به تولید لاکتاز نخواهد بود و دچار عدم تحمل لاکتوز می‌شود.

این آزمایش می‌تواند همراه با سایر آزمایش‌ها به پزشک شما کمک کند تا تشخیص دقیق‌تری در مورد عدم تحمل لاکتوز بگیرد. این آزمایش برای کودکان و بزرگسالان در هر سنی قابل استفاده است و در آزمایشگاه مای ژن نیز انجام می شود.

ژن‌های من نشان می‌دهند که حساسیت به لاکتوز دارم، اما چرا وقتی شیر می‌خورم هیچ مشکلی برایم پیش نمی‌آید؟

همانطور که قبلاً اشاره شد، بسیاری از افرادی که عدم پایداری لاکتاز دارند، هنوز می‌توانند لاکتوز را بدون بروز علائم قابل توجه مصرف کنند. دلایل مختلفی برای این موضوع وجود دارد، مثلا وجود باکتری‌های روده که به هضم لاکتوز کمک می‌کنند. با این حال، از آنجا که لاکتوز یکی از عوامل رایج تحریک‌کننده التهاب روده است، اجتناب از مصرف شیر می‌تواند به بهبود سلامت روده و کل بدن کمک کند.

رژیم غذایی توصیه‌شده برای عدم تحمل لاکتوز

حالا که با احساس عدم تحمل لاکتوز آشنا شدید، ممکن است بخواهید بدانید که چه کارهایی می‌توانید انجام دهید تا علائم آن را کاهش دهید.
اگر دچار عدم تحمل لاکتوز هستید، معمولاً اولین توصیه‌ای که از پزشک خواهید شنید، اجتناب از مصرف شیر معمولی حاوی لاکتوز است.
با این حال، در این مسیر باید مراقب باشید که به طور ناخواسته دچار سوءتغذیه نشوید. به‌عنوان مثال، با پرهیز از محصولات لبنی ممکن است در معرض کمبود کلسیم یا ویتامین D قرار بگیرید. در این صورت، ممکن است پزشک برای شما مصرف مکمل‌های خاص را پیشنهاد کند، پس بهتر است تحت نظر یک متخصص تغذیه حاذق باشید.

گزارش‌های DNA مای‌ژن

گزارش ویژگی عدم تحمل لاکتوز مای‌ژن تغییرات ژنتیکی شما را تجزیه و تحلیل می‌کند تا به شما بگوید چقدر احتمال دارد که به لاکتوز حساسیت داشته باشید و اطلاعاتی اختصاصی و متناسب با ژن‌های شما ارائه می‌دهد.

نتیجه‌گیری

به طور کلی، ممکن است شما پس از دوران نوزادی به عدم تحمل لاکتوز دچار شوید و این موضوع نسبتاً رایج است، زیرا انسان‌ها توانایی هضم شیر را به دلیل شیرخواری در دوران نوزادی به دست می‌آورند. با این حال، برخی افراد، به‌ویژه کسانی که از نسل اروپایی هستند، ژن‌هایی دارند که به آنها اجازه می‌دهد تا در تمام طول زندگی خود بتوانند لاکتوز مصرف کنند.

خبر خوب این است که شما می‌توانید با استفاده از تکنولوژی مانند آزمایش تغذیه مای ژن، استعداد ژنتیکی خود را برای عدم تحمل لاکتوز شناسایی کنید. این تست نه تنها عدم تحمل لاکتوز پنهان شما را تشخیص می‌دهد، بلکه مشاوره‌های تخصصی بر اساس جدیدترین تحقیقات علمی را نیز در اختیار شما قرار می‌دهد. با مای ژن، شما توصیه‌های شخصی‌سازی شده برای رژیم غذایی، سبک زندگی و مکمل‌ها دریافت خواهید کرد که کاملاً متناسب با ژنتیک شما طراحی شده‌اند.

منابع:

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17956597/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532285/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22826639/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20186234/