چاقی ژنتیکی و ژن چاقی را چطور کنترل کنیم؟

افراد زیادی در سراسر جهان از چاقی رنج می­برند. در حال حاضر حدود 500 میلیون نفر چاق هستند و هر ساله به تعداد این افراد نیز افزوده می­شود.  شاید شما نیز جزو این گروه باشید شاید بگویید از چاقی خسته شدم و به دنبال علت یا علت های این مساله باشید. تصور عمومی این است که چاقی به علت پرخوری و کم تحرکی ایجاد می­شود. این حرف تا حدودی درست است ولی همه ماجرا نیست و می توان به جرات گفت که در مورد همه نیز صادق نیست. به طور کل می­توان گفت چاقی علل متعددی دارد علاوه بر سبک زندگی و رژیم غذایی، عوامل ژنتیکی نیز نقش بسیار مهمی در این مساله بازی می­کنند.

 در این مقاله قصد داریم در خصوص چاقی ژنتیکی، تاثیر ژن ها روی چاقی و راه های شناسایی و درمان آن بیشتر صحبت کنیم. پس اگر شما نیز از چاقی خسته شده اید و میخواهید بدانید آیا استعداد چاقی دارید یا خیر این مقاله را از دست ندهید.

آیا من چاق هستم؟

از نظر علمی اندازه گیری چاقی را با شاخص توده بدنی (BMI)  می­سنجند شاخص توده بدنی ارتباط مستقیمی با وزن و قد فرد دارد. شاخص توده بدنی بین 18.5 تا 25 در محدوده سالم در نظر گرفته می­شود، در صورتی که فرد در محدوده 25 تا 30 قرار گرفته باشد دارای اضافه وزن خواهد بود و افراد با BMI بالای 30 چاق در نظر گرفته می­شوند.

*برای محاسبه ی شاخص توده بدنی خود میتوانید از این لینک (لینک محاسبه BMI سایت) استفاده نمایید.

چرا زودتر از بقیه چاق می شویم؟

به طور معمول عدم تعادل بین میزان جذب و مصرف انرژی در بدن به اضافه وزن و چاقی ختم می­شود. به بیان دیگر در صورت مصرف مداوم کالری به مقدار بیشتری از نیاز بدن از طریق غذا و نوشیدنی و در مقابل عدم سوزاندن آن، کالری اضافه در بدن به صورت چربی ذخیره شده و افراد به چاقی و اضافه وزن دچار می­شوند. علل چاقی اغلب رژیم غذایی ناسالم، فعالیت بدنی بسیار کم و استعداد ژنتیکی است. در سال­های اخیر شیوع چاقی در حال افزایش است و اغلب به دلیل رژیم غذایی ناسالم،  دسترسی آسان به غذاهای پر کالری یا سبک زندگی کم تحرک ما است.

 در اکثر جوامع چاقی به یک معضل جدی تبدیل شده است چرا که خطر ابتلا به دیابت، بیماری قلبی، سکته مغزی و برخی دیگر از بیماری­های تهدید کنده سلامت را افزایش می­دهد.

ژنتیک نیز نقش مهمی در وزن ما دارد به این معنی که در یک شرایط ایجاد کننده چاقی، همه چاق نمی­شوند یا به یک اندازه چاق نمی­شوند. مطالعات بسیاری روی این مساله صورت گرفته و شواهد علمی زیادی تایید کننده نقش عامل ژنتیک در این تفاوت است و ژن های بسیاری به عنوان ژن چاقی شناسایی شده اند. به عنوان مثال، در یک مطالعه کلیدی شاخص توده بدنی (BMI) در دوقلوهایی که با هم یا جدا از هم بزرگ شده بودند مقایسه گردید، نتایج نشان داد که ژنتیک به نسبت محیط دوران کودکی تأثیر بیشتری بر روی BMI این افراد داشته است.

چه ژن یا ژن­ هایی منجر به چاقی می­شوند ؟

قبل از مطالعه به مقاله زیر مراجعه کنید:

ژن تاثیر گذار در چاقی، PPARG

استعداد چاقی ژنتیکی در بیشتر افراد چاق توسط یک ژن واحد کنترل نمی­شود و نمی­توان یک ژن را به عنوان ژن چاقی مقصر در افزایش وزن در نظر گرفت. ارتباط گسترده ژنومی بین بیش از 50 ژن با چاقی پیدا شده است که اکثر آنها تاثیر مستقیم کمی روی چاقی دارند و در صورت وجود چند تغییر ژنتیکی تاثیر گذار در چاقی احتمال چاقی ژنتیکی شما افزایش می یابد هر چند در تعداد معدودی از این ژن­ها تغییراتی مشاهده شده است که به تنهایی می­تواند عامل چاقی باشند.

حدود 43% از جمعیت دارای استعداد ژنتیکی چاقی هستند. ولی این بدین معنا نیست که چاقی آنها تضمین شده است و تمام این افراد قطعا چاق خواهند بود. بلکه بیشتر اینطور میتوان گفت که این ژن ­ها یا ژن چاقی کاهش وزن را دشوارتر می­کند. چرا که چاقی اکثرا یک پدیده چند عاملی است یعنی تحت تاثیر ترکیبی از شرایط همچون ارتباط پیچیده بین بسیاری از ژن­ها و عوامل محیطی ایجاد می­شود.

به طور مثال، افرادی که دارای ژن چاقی تغییر یافته به نام FTO هستند (FTO مخفف عبارت “fat mass and obesity-associate” است) اغلب چاق هستند. ولی باید به خاطر داشته باشید درست است که افراد دارای نوع خاصی از این ژن استعداد چاقی بالایی دارند ولی با انجام منظم ورزش و پیروی از رژیم غذایی سالم می­تواند بر استعداد چاقی خود غلبه کنند و خطر چاقی را کاهش دهند یا از بین ببرند.

همانطور که قبلا گفته شد، معمولا چاقی بر اساس تغییر در یک ژن اتفاق نمی­افتد و فاکتورهای ژنتیکی مختلفی در این امر دخیل هستند، با این حال برخی از ژن­ها با اثر تک ژنی در ارتباط مستقیم با چاقی هستند. نقص‌های تک ژنی نادری وجود دارد که کاهش وزن را تقریباً غیرممکن می‌کند و اینها از نظر ژنتیکی می‌توانند باعث چاقی شوند. در این افراد معمولا چاقی از سنین بسیار پایین شروع می­شود. به همین دلیل کنترل چاقی ژنتیکی در کودکان که اکثرا به واسطه ی نواقص تک ژنی اتفاق میافتد نیاز به اقدام سریع و جدی دارد.

تاکنون حداقل 9 ژن چاقی با اثر  تک ژنی شناسایی شده­اند.  همچون تغییرات در ژن MC4R که نوعی گیرنده عصبی را کد می­کند و در حدود 3-5٪ از افراد چاق دیده می­شود.

ژن­ ها چگونه باعث چاقی می شوند؟

اختلال در مسیرهای بیولوژیکی پیچیده ای که تعادل بین انرژی ورودی و مصرف را تنظیم می­کند منجر به چاقی می­شود.

 مغز با دریافت سیگنال­های هورمونی مانند لپتین، انسولین و گرلین از بافت چربی، پانکراس و دستگاه گوارش میزان نیاز به غذای مصرفی را کنترل می­کند. بر اساس اطلاعات جمع آوری کرده مغز به بدن دستور می­دهد که بیشتر بخورد، مصرف انرژی (متابولیسم) را کاهش دهد و یا برعکس از خوردن جلوگیری کند.

در این شرایط کوچکترین تغییر در ژن­ هایی که مسئول کنترل و ارسال این سیگنال ­ها هستند غلظت یا سطح فعالیت آنها را تغییر داده و به دنبال آن پیام رسانی به مغز و سایر ارگان­ها را در جهت تنظیم میزان انرژی دریافتی و مصرفی مختل می­کند و منجر به چاقی ژنتیکی می­شود.

به طور کل ژن FTO در سیستم عصبی مرکزی بیان بالایی دارد. اختلال در عملکرد این ژن بر سیگنال­دهی دوپامین در مغز تاثیر می­گذارد و در نتیجه منجر به دریافت غذای بیشتر می­شود. هورمون پاداش یا دوپامین نقش مهمی در تنظیم اشتها دارد. اگر اطلاعات وعده غذای مصرفی قبلی به درستی منتقل نشود، میل شما به غذا فروکش نخواهد کرد و میل به خوردن همچنان بالا خواهد ماند. در صورت همزمانی نقص در ژن FTO با نقص در ژن گیرنده دوپامین خطر ابتلا به دیابت و چاقی در فرد افزایش می­یابد. این افراد درصد چربی بدن بالاتری با چربی شکمی بیشتر و حساسیت به انسولین کمی دارند.

به طور کل سیستم تنظیم انرژی در انسان با هدف محافظت در برابر کاهش وزن و نه کنترل افزایش وزن طراحی شده است. مکانیسمی که به اجداد ما کمک می­کرده تا از قحطی‌های گاه به گاه نجات پیدا کنند. این ژن­ها زمانی که اجداد انسان­ها شکارچی بودند مفید بوده است، زیرا به اجداد ما در ذخیره چربی و زنده ماندن در زمان هایی که غذا کمیاب بود کمک می­کرده ­است.

در عصر کنونی که مواد غذایی به وفور در اختیار است، سبک زندگی دیگر وابسته به شکار و شکارچی نیست و برنامه­ها و تفریحات روزانه تغییر کرده است انسان­ها دائما در چالش اضافه وزن هستند به طوری که یکی از بزرگترین دغدغه­های زندگی امروز جلوگیری از بروز چاقی و رفع آن شده است.

بررسی تمام ژن های مرتبط با چاقی در بدن شما با انجام آژمایش ژنتیکی تغذیه مای ژن 

آیا با داشتن ژن چاقی همیشه چاق خواهیم بود؟

اولین و مهمترین سوال کسانی که از چاقی رنج می­برند یا نگران عواقب احتمالی آن بر سلامتی خود هستند این مساله است که آیا درمانی برای چاقی ژنتیکی وجود دارد؟ جواب این سوال یک “بله” صریح است

در ادامه سوال بالا، ابتدا باید بدانید بسیاری از ما حامل ژن‌هایی هستیم که احتمال چاقی را در ما افزایش می‌دهند. داشتن یک یا چند مورد از این ژن ها به این معنی است که نسبت به افرادی که این ژن ها را ندارند بیشتر مستعد چاقی هستیم، اما لزوماً به این معنی نیست که چاق خواهید شد. ولی در صورتی که فردی در کنار استعداد چاقی ژنتیکی در حال حاضر دارای اضافه وزن و یا چاقی باشد، شاید نسبت به دیگر افراد نیاز به تلاش بیشتری برای کنترل وزن و از بین بردن چربی های اضافه شکم خود داشته باشد. با افزایش فعالیت بدنی و پیروی از رژیم غذایی اصولی مطابق با ویژگی های ژنتیکی بدن خود می­توانید به جنگ استعداد چاقی ژنتیکی خود بروید و به آن غلبه کنید.مطالعات نشان می­دهد که افراد دارای نوع خاصی از ژن FTO هستند در مقایسه با افرادی که این تغییر ژنی را به ارث نمی­برند، 67 درصد بیشتر در معرض چاقی هستند. با این حال، همین افراد با ورزش منظم می­توانند خطر چاقی را تا 27 درصد کاهش دهند. به علاوه در صورت پیروی از رژیم غذایی منطبق با ژنتیک خود به طور قابل توجهی عملکرد این ژن را مدیریت و وزن ایده آل خود را حفظ کنند.

پس حتی اگر شما دارای ژن چاقی باشید با پیروی از تغذیه سالم و انجام پیوسته فعالیت بدنی می­توانید به طور موثری از افزایش وزن جلوگیری کرده یا آن را کنترل کنید. بسیاری افراد با ایجاد تغییرات مثبت رفتاری و سبک زندگی توانسته­اند بر ژن­های خود غلبه کنند، پس شما تنها نیستید و قطعا می­توانید. اگرچه ممکن است گاهی دشوار باشد ولی ناامید نشوید و به راه خود ادامه دهید.

لازم به ذکر است برخی دیگر از انواع چاقی ژنتیکی نادر است نیاز به دارو درمانی دارند. ژن­هایی که به طور معمول باعث افزایش وزن می­شوند با نوع دیگری از بیماری که چاقی تک ژنی نام دارد متفاوت هستند. چاقی تک ژنی بسیار نادرتر است و زمانی رخ می­دهد که فرد به واسطه یک نقص عمده در یک ژن تاثیر گذار و مرتبط با تغذیه و مصرف انرژی در بدن به چاقی مبتلا می­شود. برای افراد مبتلا به این نوع نقص ژنی، جلوگیری از چاقی شدید بدون دارو تقریبا غیرممکن است.

 به طور کل این افراد به عنوان بیمار در نظر گرفته می­شوند و نیاز به درمان جدی و هدفمند در طول زندگی خود دارند. افرادی که دارای نقص‌های تک ژنی هستند معمولاً در سال اول زندگی‌شان چاق می‌شوند (این یکی از علائم تشخیص چاقی ژنتیکی در کودکان است) ، گاهی اوقات در اوایل سه ماهگی شروع می­شود و والدین اغلب متوجه گرسنگی شدید و ناتوانی در سیر شدن کودکان خود می­شوند به طوری که به میزان و دفعات وعده های غذایی بیشتری نسبت به دیگر کودکان نیاز خواهند داشت.

به طور مثال نقص در پروپیوملانوکورتین (POMC). افراد دارای این نقص دائماً گرسنه هستند زیرا مغز آنها قادر به تفسیر صحیح سیگنال­های گرسنگی و سیری نیست. برای افرادی که در بدنشان هورمون لپتین کافی وجود ندارد و تولید نمی­شود، احساس گرسنگی نیز هرگز متوقف نمی­شود. لپتین هورمونی است که با متوقف کردن احساس گرسنگی پس از پر شدن معده به تنظیم وزن شما کمک می­کند. همچنین کمبود MC4R سیگنال­های مغزی احساس سیری را قطع می­کند این نقص در کودکان شدیدتر است و با افزایش سن بهبود می­یابد.

آیا چاقی ژنتیکی قابل شناسایی و کنترل است؟

امروزه در دنیا و در ایران با انجام آزمایش ژنتیکی تغذیه تنوع ژنتیکی شما در ژن هایی که باعث چاقی شما می شوند به دقت بررسی می شود. 
پس از انجام بررسی های کامل در مای ژن، متخصص ژنتیک با شما مشاوره انجام داده و راه های کنترل این ژن ها را به شما می گوید. 
سپس متخصص تغذیه مجموعه مای ژن با شما مشاوره انجام داده و پس از دریافت اطلاعات شما و نتیجه ازمایش ژنتیکی شما، برنامه غذایی و برنامه مکمل ها را برای شما تنظیم می کند. 

برای دریافت اطلاعات بیشتر به این لینک مراجعه کنید 

خلاصه مقاله

وجود ژن چاقی یک حقیقت است که باید آن را پذیرفت. به زبان دیگر برخی ژن­ها دارای تاثیر گذاری بیشتری روی چاقی هستند. ولی ژن ها سرنوشت ما را تعیین نمی­کنند. میتوان با استعداد چاقی نیز مبارزه کرد. در بسیاری از موارد می­توان چاقی را با ترکیبی از رژیم غذایی، فعالیت بدنی و دارو کنترل کرد یا از آن جلوگیری کرد.

برای افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد افزایش وزن هستند، پیشگیری از چاقی بهترین راه است. این افراد برای موفقیت در حفظ وزن ایده آل به تلاش و حمایت بیشتری نیاز دارند.

اگر شما نیز از چاقی رنج می­برید برای داشتن زندگی سالم­تر و طول عمر توصیه می­شود در جهت کاهش وزن اقدام نمایید چرا که چاقی با چندین بیماری جدی از جمله دیابت نوع 2، بیماری قلبی و سکته مغزی مرتبط است. در قدم اول بهتر است ژن­های خود را بشناسید تا از احتمال چاقی ژنتیکی خود مطلع شوید. سپس آگاهانه در جهت تغییر رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی خود اقدام نمایید. تیم مای ژن می­تواند در این راه به شما کمک نمایند و همراه شما باشد.

https://mygene.ir/

منابع:

https://www.cdc.gov/

https://www.insider.com/

https://www.sciencedaily.com/

https://www.cdc.gov/

https://www.cdc.gov/

https://www.cdc.gov/