بیماری سلیاک و حساسیت به گلوتن

تشخیص بیماری سلیاک سخت است، زیرا تاثیرات متفاوتی روی افراد میگذارد. این بیماری بیش از ۲۰۰ علامت شناخته‌شده دارد که می‌تواند در دستگاه گوارش یا سایر نقاط بدن ظاهر شود. برخی از افراد در کودکی و برخی دیگر در بزرگسالی به بیماری سلیاک مبتلا می‌شوند. دلیل این موضوع هنوز ناشناخته است.

بعضی از بیماران سلیاکی هیچ علائمی ندارند، اما آزمایش خون آن‌ها بیماری سلیاک را نشان می دهد.
در برخی موارد، آزمایش خون منفی است اما نمونه‌برداری روده کوچک بیماری را تأیید می‌کند. با این حال، همه افراد مبتلا به سلیاک، حتی بدون اینکه علائمی داشته باشند، در معرض خطر عوارض بلندمدت قرار دارند.

گلوتن چیست؟

گلوتن نام رایج پروتئین‌های موجود در برخی غلات خاص است که در تمام انواع گندم (از جمله دوروم، سمولینا، اسپلیت، کاموت و فارو) و همچنین غلات مرتبط مانند جو و چاودار یافت می‌شود.

در حالی که علم نشان داده است که هضم گلوتن در همه افراد به خوبی صورت نمی‌گیرد، اما برای کسانی که به بیماری سلیاک و سایر اختلالات مرتبط با گلوتن مبتلا هستند، پیروی از یک رژیم غذایی بدون گلوتن به عنوان یک ضرورت پزشکی و تنها راه درمان این بیماری‌ است.

آیا به بیماری سلیاک مبتلا هستید؟(برخی از علائم شناخته شده سلیاک)

برخی از شایع‌ترین علائم در بزرگسالان که ممکن است نشان دهنده بیماری سلیاک می باشد عبارتند از:

• درد شکم
• نفخ و گاز معده
• مشکلات حافظه و تمرکز (اختلال شناختی)
• یبوست
• اسهال
• افسردگی و اضطراب
• خستگی
• سردرد یا میگرن
• کم‌خونی ناشی از کمبود آهن
• بثورات پوستی خارش‌دار و تاولی‌دار (درماتیت هرپتی فورمیس)
• درد مفاصل
• عقب افتادن پریود
• زخم‌های دهان و آفت
• پوکی استخوان و نرمی استخوان
• کاهش وزن یا افزایش وزن
• رفلاکس اسید معده
• درد استخوان یا مفاصل
• اگزمای پوستی
• بیماری‌های خود ایمنی
• افزایش غیر قابل توضیح آنزیم‌های کبد
• کم‌کاری تیروئید یا پرکاری تیروئید

 انواع سلیاک

بر اساس سازمان جهانی گوارش، بیماری سلیاک را می توان به دو نوع کلاسیک و غیرکلاسیک تقسیم کرد.

سلیاک کلاسیک: بیماران علائم و نشانه های سوء جذب را دارند، از جمله:

• اسهال
• اسهال چرب (مدفوع چرب، رنگ پریده و بد بو)
• کاهش وزن یا عدم رشد کافی در کودکان

سلیاک غیرکلاسیک: بیماران ممکن است علائم گوارشی خفیفی بدون نشانه های واضح سوء جذب داشته باشند یا علائمی به ظاهر نامرتبط را تجربه کنند.

علائم حساسیت به گلوتن می تواند شامل موارد زیر باشد:

• کم خونی ناشی از کمبود آهن
• خستگی مزمن
• میگرن مزمن
• نوروپاتی محیطی (سوزن سوزن شدن، بی حسی یا درد در دست یا پا)
• افزایش غیرقابل توضیح آنزیم های کبدی (بالا رفتن آنزیم های کبد)
• کاهش توده استخوانی و شکستگی استخوان
• کمبود ویتامین (اسید فولیک و B12)
• اضافه وزن زیاد 
• کمبود وزن شدید
• تاخیر در قاعدگی / یائسگی زودرس و ناباروری بدون دلیل
• بی نظمی های قاعدگی
• نقص مینای دندان
• افسردگی و اضطراب
• بیش فعالی-کمبود توجه (ADHD)
• مه مغزی (احساس گیجی و کندی ذهن)
• درماتیت هرپتیفرمیس (بثورات پوستی خارش دار)

تعداد روش هایی که بیماری سلیاک می تواند بر بیماران تأثیر بگذارد، همراه با کمبود آموزش در دانشکده های پزشکی و برنامه های رزیدنتی مراقبت های اولیه، به میزان پایین تشخیص این بیماری در برخی کشورها منجر شده است. در حال حاضر، تخمین زده می شود که ۸۰ درصد از مبتلایان به سلیاک همچنان تشخیص داده نمی شوند.

آیا غذاهای بدون گلوتن سالم ترند؟

تست ژنتیک و تشخیص بیماری سلیاک

افراد مبتلا به بیماری سلیاک حامل یکی یا هر دو ژن HLA DQ2 و HLA DQ8 هستند، اما این ژن ها در ۲۵ تا ۳۰ درصد از جمعیت ایرانی هم دیده می‌شود. داشتن این ژن ها به معنای ابتلا به سلیاک یا اینکه در آینده به آن مبتلا خواهید شد، نیست. با این حال، اگر شما ناقل ژن HLA DQ باشید، خطر حساسیت به گلوتن و سلیاک برای شما بیشتر است .

از آنجایی که بیماری سلیاک ژنتیکی است، در خانواده‌ها هم دیده می‌شود. اعضای درجه یک خانواده (پدر و مادر، خواهر و برادر، فرزندان) که دارای ژنوتیپ مشابه فرد مبتلا به سلیاک در خانواده هستند، تا ۴۰ درصد خطر ابتلا به این بیماری را دارند. خطر کلی ابتلا به سلیاک زمانی که ژنوتیپ ناشناخته باشد، بین ۷ تا ۲۰ درصد است.

نتیجه منفی تست ژنتیک در ژن های HLA DQ، احتمال ابتلا به سلیاک رد می‌کند، بنابراین این می‌تواند اطلاعات ارزشمندی برای فرد باشد. ما انجام تست ژنتیک سلیاک را برای همه افراد، به ویژه کودکان، برای جلوگیری از آزمایش‌های غیرضروری در آینده توصیه می‌کنیم.

یکی از فاکتور های ارزشمندی که در تست تغذیه مای ژن مورد بررسی قرار می گیرد حساسیت به گلوتن و احتمال ابتلا به سلیاک است، برای کسب اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید 02188920257

اطلاعات بیشتر در مورد تست تغذیه

 در آزمایش ژنتیک ژن‌های HLA-DQ را دارم، آیا به بیماری سلیاک مبتلا هستم؟

خیر. البته اگر آزمایش HLA-DQ شما مثبت است و یک یا چند مورد از علائمی که بالا ذکر شد را نیز دارید، مشورت با متخصص تغذیه برای تشخیص سلیاک بسیار مهم است.

برای افراد دارای نتیجه مثبت DQ که می‌خواهند میزان خطر ابتلا را بدانند، احتمال ابتلا به بیماری سلیاک در مقایسه با جمعیت عمومی به این ترتیب است: بالاترین خطر برای داشتن دو نسخه از DQ، سپس یک نسخه از DQ2.5 (بالا)، به دنبال آن DQ8 (متوسط).

به یاد داشته باشید، داشتن این ژن‌ها به معنای ابتلا به سلیاک نیست. برای کسی که بیماری ندارد اما تمایل به انجام آزمایش دارد، نتیجه‌ی مفید آزمایش DQ نتیجه‌ی منفی است، زیرا این نشان می‌دهد که به احتمال بسیار زیاد هرگز به بیماری سلیاک مبتلا نخواهید شد.

چه کسانی باید آزمایش ژنتیک سلیاک (HLA) انجام دهند؟

افرادی که مشکلات سلامتی دارند و دلیل آن پیدا نشده است.

نتیجه منفی: خبر خوب! نتیجه منفی با احتمال تقریبا ۹۹ درصد نشان می‌دهد که شما به بیماری سلیاک مبتلا نخواهید شد.

نتیجه مثبت: نتیجه مثبت به این معنی نیست که حتما سلیاک دارید. در صورت مثبت بودن آزمایش، فرد باید در صورت داشتن علائم، مراعات یک ماهه حذف گلوتن و در صورت نداشتن هیچ کدائم از علائم هر ۲ تا ۳ سال یکبار یا در صورت بروز هرگونه علائم، آزمایش آنتی‌بادی سلیاک را انجام دهد.

 مواد غذایی که حاوی گلوتن هستند

هرچیزی که گندم و جو یا ترکیبات آن‌ها را دارد، مانند:

• نان‌ها: شامل انواع نان نان‌های سنتی، نان جو، نان سبوس دار و نان پیتا (بجز نان هایی که روی آن نوشته شده باشد بدون گلوتن)
• پاستا
• کیک، کلوچه، و بیسکویت
• شیرینی‌جات
• گرانولا و غلات صبحانه
• آردهای سوخاری
• حلیم، سوپ جو و آش
• نوشیدنی مالت (ماء الشعیر)

بهترین مواد غذایی جایگزین گلوتن

در صورتی که به دنبال جایگزین برای مواد غذایی حاوی گلوتن هستید، گزینه‌های متنوعی در اختیار دارید:

• دانه‌ها و آردهای بدون گلوتن:
• کینوا: به صورت دانه یا آرد
• برنج: به صورت دانه یا آرد
• آرد سیب‌زمینی
• آرد سویا
• حبوبات، نخود و آرد نخودچی
• ذرت: از آرد ذرت تا نان تاکو
• ارزن
• جو دوسر: فقط به شرطی که بدون گلوتن برچسب خورده باشد
• محصولات آماده بدون گلوتن:

• نان‌های بدون گلوتن
• شیرینی‌های بدون گلوتن
•  رول‌های بدون گلوتن و خوراکی‌های شیرین بدون گلوتن (این محصولات را در فروشگاه‌های تخصصی مواد غذایی رژیمی پیدا می‌کنید)

• سبزیجات به عنوان جایگزین برای غذاهای حاوی گلوتن:
  • کلم‌گل: به عنوان مثال به صورت پودر شده برای پایه پیتزا
  • نودل کدو سبز و هویج: این سبزیجات را به صورت رشته‌ای برش داده و به عنوان جایگزین برای پاستا و نودل معمولی استفاده کنید.

طرز تهیه یک نان بدون گلوتن و کم کربوهیدرات خوشمزه

کلام آخر

حساسیت به گلوتن، اختلالی شایع است که می‌تواند عوارض مختلفی را از ناراحتی‌های گوارشی تا بیماری سلیاک به دنبال داشته باشد. تشخیص زودهنگام این حساسیت، کلید پیشگیری از عوارض و حفظ سلامتی شماست.

تست تغذیه مای ژن، راهکاری نوین و قابل اعتماد برای بررسی احتمال حساسیت به گلوتن ارائه می‌دهد. این تست با مزایایی همچون سهولت انجام، دقت بالا، سرعت و کمک به انتخاب رژیم غذایی مناسب، به شما کمک می‌کند تا از وضعیت خود آگاه شده و در صورت نیاز، اقدامات لازم را انجام دهید.

منابع

•  Hyett B, Kelly E,  C. Etiologies and predictors of diagnosis in nonresponsive celiac disease. Clin Gastroenterol

 Hepatol. 2007; 5(4): 445-450

• Seehusen, D. A. (2017). Comparative Accuracy of Diagnostic Tests for Celiac Disease. American Family Physician, 95(11), 726–728.

 https://www.aafp.org/afp/2017/0601/p726.html

• Clinician Summary: Diagnosis of Celiac Disease: Current State of the Evidence. Content last reviewed December 2019. Effective Health Care

 Program, Agency for Healthcare Research and Quality, Rockville, MD.

 https://effectivehealthcare.ahrq.gov/products/celiac-disease/clinician

• https://www.coeliac.org.uk/information-and-support/coeliac-disease/about-coeliac-disease/causes/genetics/?&&type=rfst&set=true#cookie-widget