شاخص توده بدنی یا همان BMI (body mass index) یکی از اندازه‌گیری های مربوط به وضعیت اضافه وزن و سلامتی است. برخلاف شهرت و محبوبیت توده بدنی، باید بدانید که این شاخص بسیاری از فاکتورها را در نظر نمی‌گیرد و باید به نکات مهمی در محاسبه و تفسیر آن دقت کنید. در این مقاله متخصصین مای ژن هرچیزی را که لازم است درباره BMI و وزن سالم بدانید به شما خواهند گفت.
شاخص توده بدنی قد و وزن شما را در یک فرمول قرار می دهد تا بگوید که به نسبت قدتان، وزن مناسبی دارید یا نه. سپس با استفاده از دسته بندی خاصی، افراد را در 4 دسته کمبود وزن، وزن سالم، اضافه وزن و چاقی تقسیم بندی می کند. BMI به درصد چربی بدن، محل تحمع چربی و فاکتورهای خونی مانند قند و کلسترول توجهی ندارد.
توده بدنی= وزن (به کیلوگرم) تقسیم بر قد (به متر) به توان 2
مثال:
قد 165 سانتی متر، وزن 68 کیلوگرم
BMI= 68/(1.65*1.65)= 24.98
برای محاسبه آنلاین توده بدنی کافی است به راحتی قد و وزن خود را در محاسبه گر آنلاین مای ژن وارد کنید. همچنین می توانید وزن ایده آل خود را در این محاسبه گر به دست بیاورید.
خیر، BMI ملاک مناسبی برای اینکه وضعیت اضافه وزن یا سلامتی خود را بدانید نیست، زیرا:
بسیاری از افراد می‌پرسند آیا اضافه وزن دارم؟ چون BMI کافی نیست برای تعیین اضافه وزن و وزن ایده‌آل بهتر است علاوه بر توده بدنی، موارد زیر بررسی شوند:
حالا به یکی از جذاب‌ترین بخش‌ها می‌رسیم: چرا BMI برای مردان و زنان متفاوت تفسیر می‌شود؟ زنان معمولاً چربی بدنی بیشتری دارند (۲۰-۲۵%) در مقایسه با مردان (۱۰-۱۵%)، به دلیل هورمون‌هایی مانند استروژن که چربی را در نواحی ران و باسن ذخیره می‌کند. مردان، با تستوسترون بیشتر، عضله بیشتری می‌سازند و چربی را در شکم ذخیره می‌کنند – که خطرناک‌تر است.
مطالعات نشان می‌دهند که زنان با BMI بالاتر (مانند ۲۵) ممکن است همچنان سالم باشند، در حالی که مردان با همان عدد در خطر بیشتری قرار دارند. برای مثال، در یک تحقیق بر روی افراد چاق، زنان خطر کمتری برای بیماری‌های قلبی نشان دادند. در دوران یائسگی زنان، کاهش استروژن باعث افزایش چربی شکمی می‌شود و BMI را تغییر میدهد.
مثال: یک ورزشکار مرد با BMI ۲۷ ممکن است عضلانی باشد، اما یک زن با همان BMI ممکن است چربی اضافی داشته باشد. نکته جذاب: در ورزشکاران، BMI اغلب گمراه‌کننده است – مانند فوتبالیست‌ها که BMI بالا دارند اما سالم هستند. برای زنان باردار، BMI پیش از بارداری مهم است: BMI بالای ۳۰ خطر زایمان زودرس را افزایش میدهد.
آیا می‌دانستید که با افزایش سن، بدن شما تغییر می‌کند و BMI باید بر اساس آن تفسیر شود؟ مطالعات نشان می‌دهند که BMI با سن رابطه‌ای معکوس U-شکل دارد: وزن معمولاً تا میانسالی افزایش می‌یابد و سپس کاهش می‌یابد.
برای کودکان و نوجوانان (زیر ۲۰ سال)، از چارت‌های percentile استفاده می‌شود که سن و جنسیت را در نظر می‌گیرد. مثلاً، یک کودک ۱۰ ساله با BMI در percentile ۹۵ ممکن است چاق تلقی شود، در حالی که همان عدد برای یک بزرگسال طبیعی است.
در بزرگسالان (۲۰-۴۰ سال)، محدوده استاندارد اعمال می‌شود. اما با ورود به میانسالی (۴۰-۶۵ سال)، کاهش توده عضلانی (سارکوپنیا) رخ میدهد و چربی افزایش می‌یابد. برای سالمندان (بالای ۶۵ سال)، BMI بین ۲۵-۲۷ اغلب ایده‌آل است،به شرط اینکه میزان عضله کافی داشته باشند. زیرا کمبود وزن خطر شکستگی استخوان را افزایش میدهد.
مثال واقعی: یک مرد ۷۰ ساله با BMI 27 ممکن است سالم‌تر از یک جوان ۲۵ ساله با همان BMI باشد، زیرا چربی اضافی در سالمندان می‌تواند محافظ باشد. نکته عملی: اگر بالای ۵۰ سال هستید، علاوه بر BMI، تست قدرت عضلانی انجام دهید تا سارکوپنیا را چک کنید.
می توانید بعد از محاسبه BMI و با در نظر گرفتن سن خودتان، از روی نمودار زیر ببینید در کدام بخش قرار می گیرید. رنگ سبز وضعیت نرمال، رنگ زرد خطر کم، رنگ نارنجی خطر زیاد و رنگ قرمز ناحیه بسیار پرخطر را نشان میدهد. برای مثال نقطه مشخص شده، شاخص توده بدنی 24.7 را نشان می دهد.
ابتدا باید BMI خود را با وزن قبل از بارداری حساب کنید. با توجه به آن، میزان اضافه وزن نرمال در طی بارداری را با استفاده از جدول زیر محاسبه کنید:
| اضافه وزن توصیه شده در کل بارداری | BMI قبل از حاملگی |
| 12.5 الی 18 کیلوگرم | کمتر از 18.5 |
| 11.5 الی 16 کیلوگرم | بین 18.5 تا 24.9 |
| 7 الی 11.5 کیلوگرم | بین 25 تا 29.9 |
| 5 الی 9 کیلوگرم | بیشتر از 30 |
دقت کنید که یکی از مهم ترین عوامل موثر بر سلامت شما و فرزندتان، داشتن وزن سالم است. پس اگر اضافه وزن دارید حتما قبل از بارداری برای کاهش وزن اصولی و ورزش اقدام کنید.
اگر وزن شما در بازه توده بدنی نرمال قرار داشت، میزان افزایش ون سالم بر حسب هفته بارداری را می توانید از روی نمودار زیر ببینید. برای مثال در هفته 13 ام وزن اضافه شده می تواند بین 1 تا 3 کیلوگرم باشد. با این حال شرایط هر فرد با دیگری متفاوت است، لذا در هر ملاقات با پزشک زنان که وزن تان اندازه گیری می شود، از ایشان بپرسید که وضعیت وزن اضافه کردن شما نرمال هست یا خیر.
تفسیر وزن و توده بدنی در کودکان و نوجوانان (همه افراد زیر 20 سال) متفاوت است. با استفاده از نمودار زیر می‌توانید ببینید BMI کودکان و نوجوانان در بازه طبیعی قرار دارد یا نه. درصد روی هر خط نشان می دهد که فرد از چند درصد افراد هم سن خودش BMI بالاتری دارد:
بالا بودن توده بدنی یکی از نشانگرهای افزایش ریسک فاکتورهای سلامتی است و با موارد زیر مرتبط است:
برای بهبود BMI، رژیم غذایی متعادل کلیدی است: سبزیجات، حبوبات و پروتئین کم‌چرب. ورزش ترکیبی (هوازی+ قدرتی) توده عضلانی را افزایش میدهد. مثلاً، پیاده‌روی روزانه ۳۰ دقیقه می‌تواند BMI را کاهش دهد. برای سالمندان، یوگا برای حفظ عضله مفید است. زنان در یائسگی باید کلسیم بیشتری مصرف کنند تا از پوکی استخوان جلوگیری شود. اما این ها فقط توصیه های کلی است و نمی توان برای هر فرد به توصیه های عمومی بسنده کرد.
BMI یکی از شاخص هایی است که به دلیل محاسبه آسان و ارزان، در مطالعات جمعیت شناسی سلامت مورد استفاده قرار گرفته است. اما این شاخص محدودیت های زیادی دارد و نمی تواند ملاک تشخیص وزن سالم یا اضافه وزن باشد.
در مای ژن پس از انجام آزمایش ژنتیک تغذیه و سلامتی، علاوه بر BMI، به طور رایگان آنالیز بادی کامپوزیشن جهت تعیین درصد چربی انجام می شود و سپس متخصص تغذیه علاوه بر در نظر گرفتن دور کمر، دور باسن، درصد چربی، سن و تمام شرایط شما، نقشه ژنتیکی را نیز برای تنظیم برنامه غذایی کاهش وزن و لاغری، یا عضله سازی یا افزایش وزن استفاده خواهد کرد. ممکن است ژن چاقی، ژن حساسیت به گلوتن یا ژن عدم تحمل لاکتوز داشته باشید که تمام فرآیند رژیم شما را تغییر بدهد. این رژیم غذایی بر اساس ژنتیک، اختصاصی برای شما خواهد بود.
تهران ولیعصر ایرنا پلاک 41
آزمایشگاه ژنتیک پزشکی دکتر زینلی
